مهدی فیروزان
ضعف ما در قصه‌نویسی دینی، پژوهش است انبوهی از کارهای تکراری و کم‌ارزش در حوزه دین شکل گرفته است
مدیرعامل موسسه شهر کتاب، در نشست معرفی کتاب «رد نامنظمی روی برف‌ها»، اظهار کرد: بهترین رمان‌های دنیا حاصل جرقه نبوده و نویسنده در حوزه‌های مختلف مانند تاریخ و جغرافیا و لباس‌شناسی و مردم‌شناسی مطالعه کرده تا بتواند رمان و داستانی بنویسند. ضعف ما در قصه‌نویسی دینی و غیردینی، مساله مطالعه و پژوهش است.
مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهر کتاب در نشست رونمایی و معرفی کتاب «رد نامنظمی روی برف‌ها» گفت: کتاب «رد نامنظمی روی برف‌ها» حاصل خیلی از آرزوهای دست‌اندرکاران جشنواره خاتم است. حاصل خیلی از حسرت‌های تاریخی بوده که بر ما گذشته و حاصل تجربیاتی بوده که ما را به این نتیجه رساند که جشنواره‌ای ایجاد شود.
وی در توضیح و تشریح جشنواره خاتم گفت: هدف جشنواره خاتم و داستان‌نویسی در این زمینه، استمرار یک تجربه، آزمون و خطا، افتان و خیزان است که به تجربه‌ای برسیم که پشتوانه آن یک نهاد دولتی نیست، بلکه یک عده متخصصِ دلسوز هستند که می‌خواهند پای این‌کار بایستند و شاید گرفتار خیلی از محدودیت‌هایی که نهادهای رسمی آشکار دارند، نباشند.
مدیرعامل موسسه شهر کتاب با اشاره به اینکه بسیاری از موفقیت‌ها حاصل استمرار و خوش‌بینی است، افزود: انسان‌هایی موفق هستند که خوش‌بین بوده و وقتی زمین می‌خورند، دوباره می‌ایستند و نمی‌گویند دنیا تمام شد. گمان من از جشنواره خاتم و حداقل علاقه و آرزوی یکی از پایه‌‌گذاران این جشنواره، استمرار بی تکلفِ بی عجلهِ زمین خوردن و بلند شدن یک جمعی است که قرار هم نیست از آن‌ها تشکر یا انتقاد زیادی شود. درباره جشنواره تا اندازه‌ای معتقد به جهانی شدن هستیم و اجازه دادن به استعدادهایی که علاقه‌هایی دارند، ولی زمینه لازم را در اختیار ندارند. سراغ خیلی از کارهایی که مخاطب و ناشر ندارند نمی‌رویم، باید سفارش‌دهنده‌ای وجود داشته باشد. ما در این جشنواره در واقع سفارش می‌دهیم به کسانی که علاقه دارند تا بدانند کارشان به ثمر می‌رسد.
کتاب دینی فروش و بازار دارد
فیروزان در ادامه با ذکر چند نکته درباره بازار کتاب و به‌ویژه کتاب دینی در کشور گفت: تجربه همین فروشگاه مرکزی شهر کتاب به ما ثابت می‌کند که کتاب دینی فروش و بازار دارد و بسیاری به دید اقتصادی به آن نگاه می‌کنند. سهم کتاب دینی از بازار، سهم کمی نیست، منتها اثر دینی خوب کم است. در ابتدای تاسیس شهر کتاب، بحث‌های مختلفی درباره بخش‌هایی که باید برای کتاب درنظر گرفته شود، صورت گرفت. بعضی معتقد بودند که برای آثار دینی یک کار ویژه انجام دهیم و نظری که در نهایت غالب شد، این بود که برای این بخش هم مانند دیگر بخش‌ها کتاب بیاوریم. از «حیات‌القلوب» تا کتاب‌های رسانه و آثار دینی متفکران ایرانی و خارجی خریداری و چینش شد. نکته جالب اینکه درصد فروش «حیات‌القلوب» در شهر کتاب کم نبود، اما مشکلی که در ارزیابی آثار دینی داریم این است که انبوهی از کارهای تکراری و کم‌ارزش در حوزه دین شکل گرفته است.
این عضو هیات امنای موسسه خانه کتاب، ادامه داد: براساس آمار می‌بینیم که در سال ۱۳۹۵، پانزده هزار کتاب دینی به چاپ رسیده، اما فقط ۵۰۰ عنوان از این کتاب‌ها فروش داشته است، ولی در مقایسه پنج هزار رمان به چاپ رسیده و چهار هزار عنوان از این کتاب‌ها فروش داشته‌اند. در این حالت دچار ارزیابی غلطی می‌شویم. ناشران برای اینکه این پنج هزار رمان فروش داشته باشند، روی آن‌ها کار کرده‌اند. مولف، مترجم و گرافیست چون می‌دانند بازار رقابتی است، روی آن کار کرده‌اند. اما در حوزه دین چون حمایت‌ها، نگرش‌ها و حتی الزاماتی بوده، حتی در بسیاری موارد مولف هم روی آثار کار نکرده است.
مردم در خرید کتاب استاد شده‌اند
مدیرعامل موسسه شهر کتاب، اظهار کرد: در سالی که به نام امام علی (ع) نامگذاری شده بود، نزدیک به ۵۰۰ عنوان کتاب درباره امیرالمومنین (ع) به چاپ رسید که تنها ۱۰ عنوان تازگی داشتند و دیگر آثار یا کپی از منابع قدیمی بودند و یا روایت. وقتی ارزیابی می‌کنیم، ۵۰۰ کتاب درباره امام علی (ع) منتشر شده و فقط پنج عنوان فروش داشته، نمی‌گویند چه کشور بی‌دین و چه جامعه بی‌علاقه‌ای؟ در صورتی‌که اینطور نبوده و همان پنج عنوان خوب فروخته‌اند. مردم در خرید کتاب استاد شده‌اند که چه بخرند و چه نخرند.
فیروزان با اشاره به اینکه این آمارها، گاهی ما را فریب داده و باعث راه به اشتباه رفتن و دلزدگی ما می‌شوند، گفت: این آمار به مقامات بالاتر تصمیم‌سازی می‌رسد و مجموعه تصمیم‌سازان رده بالای کشور با این آمار می‌خواهند برای کشور تصمیم بگیرند، در صورتی‌که اگر به آن‌ها گفته شود از بین همین کتاب‌ها، همان پنج عنوان که باارزش بود، چنان فروشی خوبی داشته، این مسئولان و شورای عالی انقلاب فرهنگی، جور دیگری تصمیم‌گیری می‌کند. آمار غلط دیگری وجود دارد، مبنی بر اینکه کتاب دینی ۵۰ میلیون فروخت؛ ولی کسی در ذیل آن نمی‌گوید که این کتاب‌ها شامل قرآن، مفاتیح و صحیفه سجادیه هم بوده است. در حالی‌که طبق واقعیت باید بگوییم که از این ۵۰ میلیون، ۲۵ هزار تا از آن‌ها کتاب بوده و مابقی جزو مناسک و نان شب مردم بوده که خریداری کرده‌اند.
ریشه رمان را نزنیم
این مسئول فرهنگی کشور افزود: در حوزه کتاب کودک، بیشتر از کتاب بزرگسال، رایت به دنیا فروخته‌ایم. در بخش کودک با وجودی که کار سخت‌تر بوده، ولی با وجود امکاناتی مانند گرافیک، رنگ و دوری از جریان سیاسی، به سطح بین‌المللی راه پیدا کرده‌ایم. اگر کشوری در حوزه کتاب کودک می‌تواند کاری در سطح جهانی انجام دهد در حوزه بزرگسال هم می‌تواند، چون هم نویسندگان با همان تفکر هستند و فقط قالب‌ها متفاوت است. امروز می‌بینیم ترجمه در بازار کتاب کودک زیاد شده است. بحثی چند سال پیش در ارشاد مطرح بود، مبنی بر اینکه رمان‌های ترجمه بازار کتاب ایران را احاطه کرده‌اند و من نگران این شدم که ریشه رمان زده شود. ریشه رمان را نزنیم.
مدیرعامل موسسه شهر کتاب، بیان کرد: بیاییم کلاهمان را قاضی کنیم. دنیا حدود ۵ میلیارد جمعیت دارد که زیر ۱۰۰ میلیون آن‌ها ایرانی هستند. اگر بخواهیم بگوییم در دنیا چند رمان باید تولید شود و چند عنوان آن از سوی نویسندگان ایرانی تولید شود، طبیعی است که تالیف در ایران کمتر از تمام دنیا باشد، چراکه ما از تمام دنیا ترجمه می‌کنیم. وقتی قیاس کنیم می‌بینیم که از آن طرف چهار میلیارد نفر کتاب تولید می‌کنند و در ایران تنها کمتر از ۱۰۰ میلیون نفر مشغول تولید کتاب هستند. طبیعی که کفه ترجمه از کفه تالیف سنگین‌تر باشد. باید به این توجه کنیم که نسبت ترجمه با تالیف، ملاک کافی برای ارزیابی در حوزه فرهنگ یک کشور نیست.
در تاریخ رسمی ما بخشی از تاریخ گفته نمی‌شود
فیروزان همچنین گفت: مساله دیگر، درباره نوشتن داستان‌ها و به‌ویژه داستان‌های دینی است. بهترین رمان‌های دنیا حاصل جرقه نبوده، بلکه نویسنده جرقه به ذهنش آمده، ولی در حوزه‌های مختلف مانند تاریخ و جغرافیا و لباس‌شناسی و مردم‌شناسی مطالعه کرده و حتی از نزدیک مکان جغرافیایی موردنظر را دیده تا بتواند رمان و داستانی را بنویسند. ضعف ما در قصه‌نویسی دینی و غیردینی، مساله مطالعه و پژوهش است. بحث دیگر این است که در تاریخ رسمی ما بخشی از تاریخ گفته نمی‌شود. به‌عنوان مثال من با ۶۰ سال سن که عمرم در مجالس دینی گذشته، مطالب چندانی درباره حضرت زینب، دختر پیامبر (ص) و داماد پیامبر که دین نداشته، نشنیده بودم.
اثر اگر خوب باشد، نان شب را هم با خودش می‌آورد
این مسئول فرهنگی در این زمینه افزود: ما یک ایراد در منابع روایت‌ها داریم که بخش زیادی از آن را سانسور کرده‌ایم و آن چیزی که به دست ما می‌رسد، تنها بخشی از گنجینه است. داستان‌نویسان ما باید بدانند که نباید به چند عنوان کتاب موجود بسنده نکنند و حتی به کتاب‌های مرحوم امین و کل کتاب‌های تاریخ نیز بسنده نکنند. منابعی که در اختیار نویسنده ما هست، کافی نیست. نویسندگان ما کمتر مطالعه می‌کنند. مطالعه برای داستان‌نویس و فیلمساز از نان شب واجب‌تر است. چون اگر مطالعه کند، اثرش جزو آثار پرفروش می‌شود و نان شب را هم با خودش می‌آورد.
مدیرعامل موسسه شهر کتاب با ارائه یک پیشنهاد به برگزارکنندگان جشنواره خاتم، اظهار کرد: به هر لطایف‌الحیلی که شده ما باید با داستان‌نویسان خود گفت‌وگو کنیم که تجربه و نظر و راهنمایی شما برای نوشتن قصه دینی چیست؟ مجموعه نویسندگان ما هرکدام حداقل یک تجربه شخصی را دارند، چون واقعا داستان‌نویسی نوعی سیر و سلوک و ریاضت‌کشی است. فارغ از کارگاه‌ها، باید یک مقدار از تجربه ایرانی و جهانی را درباره نوشتن قصه دینی و چالش‌ها و مشکلات آن بگوییم که شاید برای همه مناسب باشد.
نگران مخاطب نباشیم
فیروزان در پایان گفت: درباره مخاطبان هم نباید چندان نگران باشیم، دنیا امروز مخاطبان گوناگونی دارد و بعضی از آثار ما برای اروپا و برخی برای کشورهای عربی یا مناطق دیگر خوب و مناسب است. همایشی در لهستان داشتیم که بسیار علاقه‌مند به کتاب‌های دفاع مقدس ما بودند و در مقابل آلمانی‌ها علاقه‌ای به این کتاب‌ها نداشتند. بازار کتاب مانند هر بازار دیگری از سنن الهی به نام عرضه و تقاضا پیروی می‌کند که در این چرخه از بسته‌بندی تا موارد دیگر دارای اهمیت است.
نشست رونمایی و معرفی کتاب «رد نامنظمی روی برف‌ها»، شامگاه یکشنبه ۱۲ آذرماه با حضور علی‌اکبر اشعری، حسن محمودی، نویسنده و منتقد، مجید قیصری، داستان‌نویس و دبیر جشنواره خاتم، محمدحسن شهسواری، نویسنده و مدرس داستان‌نویسی در شهر کتاب مرکزی برگزار شد،