نشانه‌شناسی ادبی شخصیت پیامبر (ص) در نسخۀ خطی مولود النبی
نظریۀ فیلیپ هامون نشانه‌شناس فرانسوی به‌دلیل دربرگرفتن آراء نظریه‌پردازان پیشین، جامع‌ترین نظریه دربارۀ عنصر شخصیت است. او شخصیت را نشانه‌ای می‌داند که از دال و مدلول و سطوح مختلف تشکیل می‌شود. آنچه اهمیت دارد این است که با بررسی نشانه‌شناسی شخصیت و با تکیه بر ویژگی‌ها و صفات به لایه‌های پنهان شخصیت پی‌برده می‌شود. نسخۀ خطی مولود النبی از مؤلفی ناشناس و ترجمۀ محمدباقر خشتی کتابت در سال ۱۲۷۵ ق. یکی از کتاب‌هایی است که زندگی‌نامۀ پیامبر (ص) را بررسی می‌کند و توصیف بخشی از ویژگی‌های شخصیتی پیامبر (ص) در آن آمده است و به صفات آن حضرت چون جود، مهربانی، شفاعت، علم و عدالت … توجه شده است. این مولودنامه در یک مقدمه و شش باب تنظیم شده است که وصف نور پیامبر (ص) قبل از تولد و زندگی ایشان بعد از تولد را تا زمان ازدواج ایشان با حضرت خدیجه (س) بررسی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در محور دال، نام‌ها و القاب به‌کاررفته برای پیامبر (ص) در این کتاب همگی با اوصاف و کنش‌های این شخصیت همخوانی دارند و به‌گونه‌ای اسامی و القابش دلالت بر تمام خصوصیت‌های ذاتی و درونی او دارد. در محور مدلول‌بودن شخصیت پیامبر (ص)، صفات و ویژگی‌های آن حضرت همچون شفاعت، علم، عدل، بخشش و سخاوت، هدایت و رهبری و سبب آفرینش جهان تولد معجزگونۀ آن حضرت بررسی می‌شود. در محور سطوح شخصیت نیز سه سطح ظاهری، روانی و اجتماعی شخصیت پیامبر (ص) تحلیل می‌شود؛ بنابراین این پژوهش شخصیت پیامبر (ص) را در کتاب مولود النبی براساس نظریۀ فیلیپ هامون با رویکرد توصیفی تحلیلی ترسیم می‌کند.
بسم الله الرحمن الرحیم
نشانه‌شناسی ادبی شخصیت پیامبر (ص) در نسخۀ خطی مولود النبی ترجمۀ محمدباقر خشتی برمبنای نظریۀ فیلیپ هامون در پیوند با فضیلت‌های قرآنی
نویسنده: حسین مهتدی
منبع: فنون ادبی، دوره ۱۵، شماره ۳
چکیده
نظریۀ فیلیپ هامون نشانه‌شناس فرانسوی به‌دلیل دربرگرفتن آراء نظریه‌پردازان پیشین، جامع‌ترین نظریه دربارۀ عنصر شخصیت است. او شخصیت را نشانه‌ای می‌داند که از دال و مدلول و سطوح مختلف تشکیل می‌شود. آنچه اهمیت دارد این است که با بررسی نشانه‌شناسی شخصیت و با تکیه بر ویژگی‌ها و صفات به لایه‌های پنهان شخصیت پی‌برده می‌شود. نسخۀ خطی مولود النبی از مؤلفی ناشناس و ترجمۀ محمدباقر خشتی کتابت در سال ۱۲۷۵ ق. یکی از کتاب‌هایی است که زندگی‌نامۀ پیامبر (ص) را بررسی می‌کند و توصیف بخشی از ویژگی‌های شخصیتی پیامبر (ص) در آن آمده است و به صفات آن حضرت چون جود، مهربانی، شفاعت، علم و عدالت … توجه شده است. این مولودنامه در یک مقدمه و شش باب تنظیم شده است که وصف نور پیامبر (ص) قبل از تولد و زندگی ایشان بعد از تولد را تا زمان ازدواج ایشان با حضرت خدیجه (س) بررسی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در محور دال، نام‌ها و القاب به‌کاررفته برای پیامبر (ص) در این کتاب همگی با اوصاف و کنش‌های این شخصیت همخوانی دارند و به‌گونه‌ای اسامی و القابش دلالت بر تمام خصوصیت‌های ذاتی و درونی او دارد. در محور مدلول‌بودن شخصیت پیامبر (ص)، صفات و ویژگی‌های آن حضرت همچون شفاعت، علم، عدل، بخشش و سخاوت، هدایت و رهبری و سبب آفرینش جهان تولد معجزگونۀ آن حضرت بررسی می‌شود. در محور سطوح شخصیت نیز سه سطح ظاهری، روانی و اجتماعی شخصیت پیامبر (ص) تحلیل می‌شود؛ بنابراین این پژوهش شخصیت پیامبر (ص) را در کتاب مولود النبی براساس نظریۀ فیلیپ هامون با رویکرد توصیفی تحلیلی ترسیم می‌کند.
مقدمه
امام علی(ع) در نامهای به مالک اشتر او را از شکستن سنتت‌هاى صالح برحذر می‌دارد و می‌فرماید: «وَلاَ تَنْقُضْ سُنَّهً صَالِحَهً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الاْمَّهِ، وَاجْتَمَعَتْ بِهَا الاْلْفَهُ، وَصَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّهُ؛(نهج‌البلاغه، ۱۴۱۴ق: نامه ۵۳)هرگز سنت مفید و پسندیده‌اى را که پیشگامان این امت به آن عمل کرده‌اند و ملت اسلام با آن الفت گرفته و امور رعیت به وسیله آن اصلاح شده است، مشکن. تاریخ اسلام نیز نشان می‌دهد پیغمبر اکرم(ص) سنتت‌هاى صالح پیشین را هرگز نشکست، بلکه آنها را تأیید فرمود. مانند سنتت‌هایی که از عبدالمطلب به یادگار مانده بود، ولی با سنتت‌هاى زشت و خرافی سخت مبارزه کرد. یکی از سنت‌های حسنه، برگزاری مراسم مولودخوانی پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) برای بزرگداشت آنان است. ذکر و یاد ائمه اطهار همواره در توجه ایرانیان بوده است؛ خواه ولادت آن بزرگواران باشد یا شهادت آنان. مردم جنوب ایران به دلیل عشق و علاقه وافری که همواره نسبت به اهل‌بیت پیامبر(ص) داشته‌اند، همواره موقوفاتی برای گرامی‌داشت یاد امامان خود وقف می‌کردند. «یکی از جلوه‌های این کار فرهنگی برگزاری مراسم مولودخوانی برای پیامبر اکرم(ص)؛ امام علی(ع) و امام زمان(عج) است که این سنت حسنه در شهرستان دشتستان استان بوشهر همچنان پابرجا است. مردم این خطه از کشورمان علاوه بر پیش‌بینی و تعیین موقوفات مالی برای این کار، ازنظر علمی نیز مقدمات این مراسم را فراهم آورده‌اند؛ چراکه در گذشته برای این کار فرهنگی اقدام به نوشتن کتاب‌هایی کرده‌اند و هرساله چند شب قبل از ولادت آن عزیزان و روز ولادتشان در حسینیه‌ها و اماکن مقدس گرد هم جمع می‌شوند و یکی از قاریان به سبکی خاص که از روزگاران قدیم برجای مانده است، اقدام به قرائت این کتاب‌ها می‌کند و حاضران با شنیدن نام پیامبر اکرم(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و صاحب‌الزمان(عج) با صدای بلند ذکر «صلی‌الله علیه وآله وسلم» را بر زبان جاری می‌کنند و قاری کتاب نیز در اثنای قرائت خود عبارت«علی محمدٍ جَدالحسنین الف صلااه و سلام و علیک یا رسول‌الله« را تکرار می‌کند و مردم با شنیدن این کلام به تشویق و ابراز شادی می‌پردازند«(ابومخنف، ۱۳۹۸: ۱۹-۱۸).
شخصیت از عناصر کلیدی در شعر روایی و داستان است. «درباره کاربرد نشانه‌شناسی برای شناخت شخصیت، نخستین تلاش‌ها در آثار صورت‌گرایان و ساخت‌گرایانی چون پراپ دیده می‌شود و بعدها فیلیپ هامون نشانه‌شناس فرانسوی آن را توسعه داد» (تسلیم جهرمی، ۱۴۰۰، ش ۵). از نظر پراپ «آنچه در بررسی حکایت و روایت مهم است پرسش از چیزی است که شخصیت‌ها به انجام می‌رسانند» (پراپ، ۱۹۹۶: ۳۷)؛ بنابراین آنچه نزد پراپ مهم است عملی است که شخصیت آن را به انجام می‌رساند نه خود شخصیت. فیلیپ هامون با انتشار کتاب نشانه‌شناسی شخصیت‌های رمان با نگاه جدیدی به عنصر شخصیت توجه کرده است که جامع نظریات پیشین درباره شخصیت است. گونه‌های شخصیت برای بشر جایگاه بسزایی داشته و الگوی ارزشمندی است. سیمای شخصیتی و ویژگی‌های زندگانی پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) که آنان را از دیگران ممتاز می‌کند، آنان را الگو و اسوه‌ای برای جامعه قرار می‌دهد که تأثیر مهمی در تربیت فردی و اجتماعی افراد دارد. داستان زندگانی پیامبر(ص) و حوادثی که در طول زندگی آن حضرت اتفاق افتاده است، باعث پیدایش گونه‌های ادبی و تاریخی مانند داستان‌ها و سروده‌ها و مولودنامه‌ها شده است. ویژگی‌های شخصیتی پیامبر(ص) و دریافت نشانه‌های آن درک صحیح و مناسبی به همه اقشار جامعه می‌دهد و موجب رشد فکری و تربیتی آنها خواهد شد.
بر اساس این، پژوهش پیش‌رو مهم و ضروری است؛ چون نویسنده عشق و محبت به پیامبر(ص) را با استفاده از تعابیر ادیبانه در افراد، نهادینه می‌کند. نسخه خطی مولودالنبی یکی از کتاب‌هایی است که زندگی‌نامه پیامبر (ص) را بررسی می‌کند.
توصیف بخشی از ویژگی‌های شخصیتی پیامبر(ص) در آن آمده است و به صفات آن حضرت چون جود، مهربانی، شفاعت، علم، عدالت … توجه شده است. این مولودنامه در یک مقدمه و شش باب تنظیم شده است که وصف نور پیامبر(ص) قبل از تولد و زندگی ایشان بعد از تولد را تا زمان ازدواج ایشان با حضرت خدیجه (س) بررسی می‌کند. مولودنامه‌ها بخشی از ادبیات و تاریخ مکتوب هستند که تأثیر مهمی در تربیت فکری و رشد فردی و اجتماعی افراد دارند. آنچه مهم است احیا و تصحیح این نسخه‌های خطی است که از گذشته تاکنون باقی مانده و نسل به نسل منتقل شده است تا به دست ما رسیده است. متأسفانه این نسخه‌های خطی در معرض نابودی است. همین دلیل ایجاب می‌کند برای حفظ این آثار باارزش به تصحیح و تعلیق آنها اقدام شود. این پژوهش شخصیت پیامبر(ص) را در کتاب مولود النبی براساس نظریه فیلیپ هامون با رویکرد توصیفی تحلیلی ترسیم می‌کند.
۱-۱.بیان مسئله
نسخه خطی مولود النبی نوشته مؤلفی ناشناس و ترجمه محمدباقر خشتی، زندگی‌نامه پیامبر(ص) و توصیف بخشی از ویژگی‌های شخصیتی آن حضرت(ص) را مانند جود، مهربانی، شفاعت، علم و عدالت … بررسی کرده است. این مولودنامه در یک مقدمه و شش باب تنظیم شده است که وصف نور پیامبر(ص) قبل از تولد و زندگی ایشان بعد از تولد را تا زمان ازدواج ایشان با حضرت خدیجه(س) بررسی می‌کند. نشانه‌شناسی ادبی شخصیت پیامبر(ص) در این نسخه خطی برمبنای نظریه فیلیپ هامون در سطح توصیف و دال و مدلول شخصیت در پیوند با فضیلت‌های قرآنی موضوع پژوهش این مقاله است و به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد:
- براساس نظریه فیلیپ هامون سطوح وصف شخصیت چگونه در مولود النبی نمود یافته است؟
- مدلول‌های شخصیت پیامبر(ص) کدامند و بر چه معیارهایی مبتنی بوده است؟
- اسامی پیامبر(ص) چه دلالت‌هایی در این مولودنامه دارد؟
۱-۲.پیشینه پژوهش
پژوهش‌هایی در متون مقدس و ادبی با تکیه بر نظریه فیلیپ هامون انجام شده است که در ادامه بیان می‌شود.
۱.ساختار نشانه‌ای شخصیت حضرت مریم(ع) در قرآن، علی باقر طاهری نیا و زهره حیدری، مجله لسان مبین، شماره ۱۵، ۱۳۹۳. نویسندگان در این مقاله رمزگان متن، نام‌شناسی توصیف‌ها، کنش گفتاری و رفتاری حضرت مریم(ع) را در قرآن کریم بررسی و تحلیل کرده‌اند؛
- نشانه‌شناسی ادبی شخصیت فرعون در قرآن کریم، محمدعلی عامری، علی باقر طاهری نیا، معصومه شبستری، مجله پژوهش‌های ادبی قرآنی، شماره ۱۴، ۱۳۹۵. نویسندگان شخصیت فرعون را براساس نظریه فیلیپ هامون بررسی کرده‌اند که دستاورد پژوهش آگاهی از شخصیت فرعون و هم‌سویی وی با کارکرد داستانی و نیز دریافت شناخت عمیق این شخصیت است؛
- نشانه‌شناسی شخصیت امام رضا(ع) در هاچین و واچین زهرا داوری برپایه نظریه فیلیپ هامون، خلیل بیگزاده و پریسا احمدی، مجله فرهنگ رضوی، شماره ۳۳،.۱۴۰۰ نویسندگان سیمای امام رضا(ع) را در هاچین و واچین را براساس نظریه نشانه‌شناسی شخصیت فیلیپ هامون بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که شخصیت امام رضا(ع) الگویی متعالی برای کودکان است؛
- شخصیت دالی و مدلولی امام حسین(ع) براساس الگوی نشانه‌شناسی هامون، سید مهدی نوری کیذقانی و مسعود سلطانی حقیقی، مجله معارف حسینی، شماره ۲۸، ۱۴۰۱. نویسندگان در این پژوهش ویژگی‌های بارز شخصیتی امام حسین(ع) را به صورت یک دال و مدلول و شیء ارزشی بررسی کرده‌اند؛
- واکاوی شخصیت امام علی(ع) در شعر دوره صفوی براساس نظریه فیلیپ هامون، فاطمه تسلیمی جهرمی، مجله پژوهشنامه علوی، سال ۱۲، شماره۲. نویسنده در مقاله خود این موضوعات را آورده است: در بخش انواع شخصیت؛ امام علی(ع) به عنوان شخصیتی مرجعی از نوع دینی و مذهبی در شعر این دوره مطرح شده است. در بُعد دال به ذکر نام، نسب و القاب علوی، ولادت در کعبه و تلمیح به سیره و تضمین احادیث و روایات درباره امام علی(ع) در شعر صفوی و در بُعد مدلول به ذکر مکارم و ویژگی‌های شخصیتی امام(ع) توجه شده است.
با جستجو در منابع متعدد کتاب‌هایی درباره مولودنامه حضرت محمد(ص) یافت شد که از قرار ذیل است:
۱.مولودنامه حضرت محمد(ص)، تألیف حسن الارطوشی، انتشارت حسینی اصل، ارومیه، ۱۳۸۳. این کتاب در قالب شعر کردی، حیات پیامبر(ص) را توصیف می‌کند؛
- مولودنامه و معراج‌نامه و زندگانی حضرت رسول اکرم(ص)، تألیف عبدالباقی بدیع مدیری سنندجی، انتشارات کردستان، ۱۳۸۱. این کتاب مشتمل است بر اشعاری با مضامین سرگذشت پیامبر(ص)، معراج و مبعث و مولود آن حضرت؛
- مولودنامه سرور کائنات فخر موجودات حضرت محمد(ص)، سید قادر باوردی مقدم، انتشارات زانکو، بوکان، ۱۴۰۰. این کتاب در ۵۴ صفحه در قالب شعر کردی زندگانی پیامبر(ص) را توصیف می‌کند.
بنابراین هیچ اثر دیگری که کتاب مولود النبی ترجمه محمدباقر خشتی را بررسی کرده باشد، یافت نشد؛ همچنین مقاله‌ای که شخصیت پیامبر(ص) را براساس نظریه فیلیپ هامون تحلیل کرده باشد. به همین دلیل این مقاله نخستین پژوهشی است که شخصیت پیامبر(ص) را براساس نظریه فیلیپ هامون در نسخه خطی مولود النبی ترجمه محمدباقر خشتی بررسی می‌کند.
۱-۳.روش پژوهش
این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی، شخصیت پیامبر(ص) را در نسخه خطی مولود النبی براساس نظریه فیلیپ هامون ترسیم می‌کند. ابتدا مفهوم شخصیت از نگاه فیلیپ هامون و سپس شخصیت پیامبر(ص) ازمنظر مدلول و دال و سطوح شخصیتی بررسی می‌شود.
- ۲. نسخه‌شناسی مولودنامه حضرت محمد(ص)
- نسخه حسینیه حاج بهروز حاجی‌زاده: این نسخه اکنون در حسینیه حاج بهروز حاجی‌زاده در روستای خیرآباد شهرستان دشتستان نگهداری می‌شود. این نسخه موقوفه حاج سید ماجد بن حاج سید محمد الحسینی است. تعداد صفحات این نسخه ۴۵۱ صفحه ۱۲ سطری است که ۶ صفحه شعر نیز در انضمام پایانی آن است. این نسخه به دست محمد طاهر بن مقصود به خط نستعلیق در سال ۱۲۸۸ ق. نوشته شده است. مصحح آن را به‌اختصار «بح» نام‌گذاری کرده است. با توجه به دقتی که در این نسخه به کار رفته است، به‌عنوان «نسخه اساس» انتخاب شده است.
- نسخه حسینیه مشهدی احمد حیاتی: این نسخه اکنون در حسینیه مشهدی احمد حیاتی در روستای خیرآباد شهرستان دشتستان نگهداری می‌شود. تعداد صفحه‌های این نسخه ۳۷۵ صفحه ۱۶ سطری است. این نسخه از آغاز کتاب تا ابتدای صفحه ۱۳ محذوف است و از آخر کتاب نیز قسمتی از صفحه پایانی آن حذف شده است. تاریخ کتابت این نسخه ۱۲۸۴ ق است. این نسخه به خط نستعلیق نوشته شده است. با مقایسه این نسخه با نسخه «بح» مشخص شد کاتب این نسخه نیز محمد طاهر بن مقصود است. مصحح آن را به اختصار «اح» نام‌گذاری کرده است.
- نسخه حاج جابر جابری: این نسخه اکنون در حسینیه حاج جابر جابری در روستای بنه جابری شهرستان دشتستان نگهداری می‌شود. تعداد صفحه‌های این نسخه ۴۵۵ صفحه ۱۵ سطری است. این نسخه در سال ۱۲۷۵ ق. کتابت شده است؛ اسم کاتب آن در پایان کتاب کربلایی رضا خلف مرحوم حاجی محمد سرکوردانی نوشته شده است. این نسخه از صفحه ۴۲۲ تا پایان، خط آن متفاوت از صفحات قبل است. در این نسخه از صفحه ۴۲۲ تا پایان کتاب را آقای کربلایی علی بن حسین بن علی مهتدی نوشته است. مصحح آن را به اختصار «جا» نام‌گذاری کرده است.
۲-۱.معرفی مترجم و انگیزه او در ترجمه این مولودنامه
با جستجو در منابع متعدد درباره محمدباقر خشتی مترجم مولود النبی چنین به دست آمده است: «ملا باقر خشتی مردی دانشمند، شاعر، واعظ، خوش‌صحبت، ظریف و خوش‌سیما و در روضه‌خوانی و مرثیه‌خوانی کم‌نظیر بود. وی اشعار و مراثی خود را روی منبر با صدای خوش می‌خواند. تا سال ۱۲۶۰ هجری قمری در قید حیات بود. ملا باقر اشعار زیادی سروده که از میان رفته و تعدادی از آنها در روضه‌نامه‌های خطی ذاکرین ثبت شده که چون فاقد نام شاعر است، کسی نمی‌داند از اوست.
ایشان مدتی هم در شیراز به سر برده است(خسروانی، ۱۳۹۲: ش ۳۰۵).
مترجم در مقدمه مولودنامه بعد از حمد و سپاس قادر متعال، انگیزه خود را از ترجمه این اثر چنین بیان می‌کند:
«اما باعث بر تألیف این کتاب این است که عالیجناب مبادی آداب، زبده الطلاب، انجم افروزنده اوج کمال، منبع فضل حسن خصال، قدوه الطالبین و عمده الزاهدین شیخ حسن بن زین العابدین خشتی به این فقیر حقیر محمد باقر خشتی امر فرمود که مولودنامه عربی را عجمی نماید. این فقیر طاعتاً لأمره بر خود لازم دانست که بیکران زبان را در میدان بیان تازد و به تحریر این امر بپردازد؛ لهذا پای بی‌ادبی در میدان عرصه سخنرانی نهاده و آن را مطابق الأصل بر چند باب ترتیب داد. مسمی به مفتاح الفردوس گردانید و به نستعین»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۴). براساس نوشته مترجم، این مولودنامه در اصل به زبان عربی نوشته شده است که مترجم، آن را به سفارش شیخ حسن بن زین العابدین خشتی به فارسی ترجمه کرده است.
۲-۲. کاتب نسخه‌های خطی
کاتب نسخه اساس شخصی به نام محمد طاهر ابن مقصود ساکن برازجان است. تنها یک کتاب درباره محمد طاهر ابن مقصود سخن گفته است. مرحوم علیمراد فراشبندی در کتاب تاریخ و جغرافیای برازجان (سنگر مجاهدین) در بخش معرفی خطاطان برازجان چنین می‌نویسد: »مرحوم کربلایی محمد طاهر بزرگ که پاکی ذاتش از نیکی صفاتش آشکار بود از خطاطان بنام برازجان و خط را در کمال اسلوب به شیوه‌ای مطلوب می‌نگاشت»(فراشبندی، ۱۳۳۶: ۱۹۹).
- بررسی نظریه فلیپ هامون درباره شخصیت
ما در جهان نشانه‌ها زندگی می‌کنیم. «امروزه نشانه شناسی، به دانشی شناخته شده تبدیل شده است و با ارجاع به خاستگاه یونانی واژه نشانه، یعنی( σημείονسمئیون)، عمدتاً با دو تعبیر از آن سخن گفته می‌شود: ۱. Semiology، آنگاه که نشانه شناسی اروپایی یا سوسوری مدنظر باشد؛ ۲. Semiotics یا Semeiotics، آنگاه که نشانه شناسی آمریکایی یا پیرسی مدنظر باشد« (غلامی، ۱۴۰۰: ۱۸). فیلیپ هامون، نشانه شناس فرانسوی، شخصیت را عنصری نشانه‌ای دانسته و مبانی نظری نشانه شناسی شخصیت را تبیین کرده است. وی شخصیت را مفهومی نشانه شناختی و مجموعه‌ای منسجم از رفتارها و ویژگی‌ها می‌داند و به نشانه شناسی شخصیت توجه نمی‌کند، مگر این‌که نسبت به متن اشراف کامل داشته باشد و نشانه‌ها را شناسایی کند؛ بنابراین وی شخصیت‌های متن را درمقابل همدیگر قرار می‌دهد و بین آنها ارتباط برقرار می‌کند تا از این طریق به هویت شخصیت پی ببرد. در نظر وی «شخصیت مجموعه‌ای هماهنگ از نظام‌های برنامه‌ریزی شده است که پی بردن به هویت او در گرو خوانش متن است» (هامون، ۱۹۹۰: ۲). ویژگی‌های شخصیت از نظر هامون از قرار ذیل هستند
الف) شخصیت یک مقوله فقط ادبی نیست، بلکه اساساً با نقشی در ارتباط است که شخصیت آن را در متن اجرا می‌کند. نقش ادبیِ شخصیت زمانی است که ناقد با معیارهای فرهنگی و زیباشناسانه بر آن حکم می‌کند.
ب) شخصیت یک مقوله مأنوس و آشنا و همیشه انسان نیست، بلکه مفاهیمی انتزاعی مانند فکر و شخصیت‌های قراردادی مانند مدیرکل در متون قانونی و آرد و تخم مرغ و کره در متون آشپزی نیز شخصیت محسوب می‌شوند.
ج) خواننده شخصیت را می‌سازد و شکل می‌دهد (همان، ۱۹۹۰: ۱۹-۱۸).
فلیپ هامون نظریه خود را بر چهار اصل بنا کرده است: ۱. انواع شخصیت (الف. مرجعی: شامل تاریخی، اسطوره‌ای، مجازی و اجتماعی؛ ب. واسطه یا اشاره‌گر: شامل نشانگر حضور نویسنده و نشانگر حضور خواننده؛ ج. به یادآورنده یا تکراری)؛ .۲ سطوح توصیف شخصیت؛ ۳. مدلول شخصیت؛ ۴. دال شخصیت.
در این مقاله ترسیم شخصیت پیامبر (ص) در مولودنامه آن حضرت در سه مقوله شخصیت درجایگاه مدلول، شخصیت درجایگاه دال و سطوح تحلیل شخصیت بررسی می‌شود. در ادامه ضمن تعریف و تبیین این سه مقوله از نگاه هامون در نسخه خطی مولود النبی نیز تطبیق داده می‌شوند.
۳-۱. شخصیت پیامبر اعظم(ص) درجایگاه مدلول در اشعار مولودنامه
هامون شخصیت را مدلول ناپایداری می‌داند که درخور تحلیل و توصیف است. این مدلول عبارت است از جملات و عباراتی که شخصیت بر زبان می‌آورد یا عباراتی که از زبان شخصیت‌های دیگر درباره آن شخصیت گفته می‌شود (هامون، ۱۹۹۰: ۲۸) هامون شخصیت مدلول را ازطریق بیان ویژگی‌ها و کارکردهای آن توضیح می‌دهد که به سه دسته تقسیم می‌شوند: صفات و کارکردهای شخصیت، جنسیت، اصلیت جغرافیایی، جهانبینی، ثروت و کارکردهای ششگانه که عبارتند از: یافتن کمک، سپردن کارها به دیگران، عقد پیمان، دست یافتن به اطلاعات، یافتن آنچه نیاز است و رویارویی موفق، ارتباط شخصیت‌ها با یکدیگر و طبقه بندی شخصیت‌ها (عامری، ۱۳۹۵: ۱۴۸). همچنین هامون به منظور بررسی تردّد و میزان حضور شخصیت‌ها و براساس معیارهای کمی و کیفی یک تقسیم بندی ارائه می‌دهد تا به میزان تراکم، تواتر و تکرار شخصیت‌ها پی ببرد. در این تقسیم بندی شخصیت طبق عناوین «صفت واحد، صفت مکرر، احتمال واحد، احتمال مکرر، کنش واحد و کنش مکرر» بررسی می‌شود (حمداوی، ۲۰۱۵: ۶۲)؛ بنابراین شخصیت به صورت مدلول ازطریق کارکرد و صفاتی که در متن از آن برخوردار است، بررسی می‌شود.
۳-۱-۱. شافع روز جزا
مهمترین و ارزشمندترین وسایط و وسایل تقرب به خداوند، انبیا و اولیاى خدا هستند و بالاتر از همه، وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) است که تمام انسان‌ها در هر مرتبه‌اى به او نیازمندند. خداوند که رحمت بی‌نهایت است، به رسول خدا(ص) عالی‌ترین مقامات را عطا کرد و ازجمله او را مظهر تمام و کمال رحمتش قرار داد و مقام شفاعت را به او ارزانی داشت. مقام شفاعت، یکی از ثمرات وجود آن حضرت است و خیل بی‌شمارى از مؤمنان و موحدان از شفاعت ایشان بهرهمند می‌شوند. خداوند درباره مقام شفاعت آن حضرت می‌فرماید: «وَلَسَوقفَ یعطِیکَ رَبُّکَ فَتَرضَی» (ضحی/ ۵)؛ در تفاسیر متعدد این آیه به مقام شفاعت پیامبر(ص) ناظر است (طبرسی، بی تا: ۱۰/۷۶۵؛ قرطبی، ۱۳۶۴ش: ۲۰/ ۹۵). در روایت محمد بن حنفیه از حضرت علی(ع) نقل می‌کند رسول خدا(ص) فرمودند: «أَشفَع لِأمَّتِی حَتَّی ینَادِیَ رَبِّی رَضِیتَ یَا محَمَّد. فَأَقول: رَبِّ رَضِیت» (کوفی، ۱۴۱۰ ق: ۵۷۰)؛ آنقدر براى امتم شفاعت می‌‌کنم تا خداوند بفرماید: یا محمد! آیا راض شدى؟ می‌گویم: خداوندا! راضی شدمم. آیه دیگری نیز به مقام شفاعت پیامبر(ص) اشاره می‌کند: «وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَه لَکَ عَسی أَن یَبعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحموداً» (اسراء: ۷۹)؛ در تفاسیر مختلف منظور از مقام محمود را جایگاه ستودنی شفاعت دانسته‌اند(طبرسی، بیتا: ۶/۶۷۱؛ ابن عاشور، ۱۴۲۰ق: ۱۴/۱۴۷). نکته جالب این است که «محمد» و «محمود» هر دو از ریشه (حمد) به معنی ستوده شده است، اما آنچه مسلم است شفاعت پیامبر(ص) به روز قیامت مربوط است: »لِکلِّ نَبِیٍ دَعوَهً قد دَعَا بِهَا وَ قَد سَأَلَ سؤلًا وَ قَد خَبَأتُ دَعوَتِی لِشَفَاعَتِی لِأمَّتِی یَومَ القِیَامَهِ (ابن بابویه، ۱۳۶۲ش: ۱/۲۹)؛ هر پیامبرى به درگاه خدا دعایی کرده و از او چیزى خواسته است، اما من خواهش خود [از خدا] را براى شفاعت امتم در روز قیامت نگه داشته‌ام».
روشنی دیده اهل الرشاد جان جهان شافع یوم التّناد (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۱۷۷)
«یوم التناد» به آیه «وَیَا قَومِ إِنتی أَخَافُ عَلَیکم یَومَ الَتنَادِ»(غافر/ ۳۲) اشاره دارد. «التناد» در اصل «تنادى» مصدر باب تفاعل است. «منظور از یوم التناد، روز قیامت است و تسمیه قیامت به این اسم به خاطر این است که در آن روز، ستمگران یکدیگر را با صداى بلند صدا می‌زنند و داد و فریادشان به واویلا بلند می‌شود؛ همان‌طورکه در دنیا به داد و فریاد عادت کرده بودند»(طباطبایی، ۱۴۰۲ ق: ۱۷/۳۳۰). بعضی از مفسران گفته‌اند: مراد از «تنادى» این است که اهل عذاب یکدیگر را با ویل و هلاکت ندا می‌کنند و یا اهل بهشت و جهنم یکدیگر را ندا کنند (آلوسی، ۱۴۱۷ق: ۱۲/۳۲۰).
سلام خداوند آمرزگار بر آن سرور انبیاء کبار
شفیع خلایق به روز قیام علیه الصلوه و علیه السلام (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۲۳۴)
فروزان اختر برج هدی اوست شفیع خلق در روز جزا اوست (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۳۲۴)
در قسمت منثور این مولودنامه نیز به شافع بودن پیامبر(ص) در روز قیامت اشاره شده است: «جناب باری تعالی فرمود که ای حبیب من! … تویی و شفیعی بر ایشان در روز محشر» (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۸). آنچه در این شواهد مشخص می‌شود این است که نویسنده مولودنامه در این اثر خود برای اشاره به شافع بودن پیامبر(ص) در روز قیامت به اسامی مختلف این روز اشاره می‌کند، مانند: «یوم التناد، روز جزا و روز قیام»؛ بنابراین این شواهد در تأیید آیات و روایات است. همان‌طورکه بیان شد هامون شخصیت مدلول را ازطریق بیان ویژگی‌ها توضیح می‌دهد. یکی از ویژگی‌های پیامبر(ص) شافع بودن در روز قیامت است و چون این ویژگی چندین بار در این مولودنامه تکرار شده است، از نوع صفت مکرر به حساب می‌آید.
۲-۱-۳. سبب آفرینش جهان
براساس آیه «وَمَا خَلقت الجِنَ وَالإِنسَ إِلاَ لِیعبدونِ» (ذاریات/۵۶)، هدف از خلقت جن و انس عبادت خداوند است و امکان عبادت صحیح یا عبادت کامل بدون وجود رهبر و پیشوا وجود نخواهد داشت؛ بنابراین چون عالی‌ترین وکامل‌ترین مرتبه عبادت از پیامبر و امام صادر می‌شود، پیامبر و امام هدف خلقت به شمار میروند. به همین دلیل است که خداوند خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «لولاک لما خلقت الأفلاکَ» (مجلسی، ۱۴۰۴ ق: ۲/۲۸۶؛ فیْض کاشانی، ۱۴۰۶ق، ۱/۵۲؛ قندوزی، ۱۴۲۲ق، ۱/۲۴؛ فاضل مسعودی، ۱۴۲۰ق: ۲۳۳). براساس حدیث «لولاک»، علت اصلی آفرینش هستی را وجود پیامبر اکرم(ص) و اهل بیتش معرفی کرده‌اند که به بهترین شکل در وجود انسان کامل محقق خواهد شد؛ انسانی که از هر نظر بر تمام موجودات و آسمان و زمین برتری دارد. انسان کامل نیز کسی نیست جز حضرت محمد(ص)؛ به همین دلیل خداوند در حدیث «لولاک» او را علت خلقت تمام آفرینش معرفی می‌کند(طباطبایی، ۱۴۰۲ق، ۱۰/۱۵۲). طبق این تحلیل، خلقت تمام عالم مقدمه ظهور انسان به طور عام و انسان کامل پیامبر اسلام(ص) به طور خاص است(گرامی، ۱۳۸۵ش: ۳۱-۳۰)
نویسنده مولود النبی نیز به همین موضوع اشاره می‌کند:
و ما الکون إلا أنتَ لولاک لم یکن تویی علت الایجاد یا سید البشر (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۲۷۹)
روشنی بخش چشم اهل جهان منشأ خلق و عالم امکان (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۱۳۶)
«ای بنده من تویی مراد و منم مرید، تویی برگزیده من از خلق من، به عزت و جلال خودم سوگند که اگر نمی‌بودی وجود تو، نمی‌آفریدم افلاک را» (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۵).
همه این شواهد به حدیث «لولاک لما خلقت الأفلاکَ» اشاره می‌کند. علت غایی آفرینش افلاک، وجود حضرت محمد(ص) است. این ویژگی پیامبر(ص) یعنی مسبب آفرینش جهان به صورت یک مدلول، بیانگر شخصیت والای آن حضرت است. چه ویژگی‌ای از این بالاتر که آفرینش جهان به آفرینش آن حضرت گره خورده است. این صفت نیز از نوع صفت مکرر است که در جای‌جای این مولودنامه تکرار شده است. به همین دلیل براساس نظریه فیلیپ هامون ازطریق همین ویژگی پیامبر(ص) به صورت مدلول بخش دیگری از شخصیت آن حضرت نمایان می‌شود.
۳-۱-۳. سخاوت و بخشش
«سخاوت در لغت از ریشه سَخو به معنی جود و بخشش بوده و سَخی به معنی بخشنده است»(ابن منظور، ۱۴۱۴ ق، ۱۴/۲۷۳)؛ بنابراین «سخاوت» درمقابل بخل است که در اصطلاح دینی به ملکه بذل مال به مستحق، بدون درخواست سائل به میزان شایسته گفته می‌شود (طریحی، ۱۳۷۵ ش: ۱/۲۱۵). «سخاوت یکی از ملکات نفسانی است» (ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ۱۴/۲۷۳) که خداوند در انسان‌ها به ودیعه نهاده است؛ بنابراین به بخشش‌هایی که از عواطف انسانی ناشی شده است، اطلاق می‌شود؛ البته در قرآن ذکری از ریشه سخاوت نیامده است؛ اما «انفاق» عنوانی است که خداوند آن را به موازات سخاوت به کار برده و در کاربردهای قرآنی فراوان به کار رفته و سفارش اکید شده است؛ مانند: «یاأَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَنفِقوا مِن طَیِّباتِ ما کَسَبتم …» (بقره/ ۲۶۷). قرآن کریم نیز پیامبر(ص) را به سخاوت و بخشش دعوت می‌کند: «وَلاَ تَجعَل یَدَکَ مَغلولَهً إِلَی عُنُقِکَ وَلا تَبسُطهَا کلَّ البَسطِ فَتَقعدَ مَلومًا مَّحسورًا» (اسراء/ ۲۹). «دست به گردن بستن» کنایه از خرج نکردن و خسیس بودن و خوددارى از بخشش است. درمقابل آن «بسط ید» قرار دارد که کنایه از بذل و بخشش است و این تعبیر رساترین تعبیر درباره رعایت اعتدال در بخشش است(طباطبایی، ۱۴۰۲ ق، ۱۳/۸۳). نویسنده مولود النبی نیز به سخاوت پیامبر(ص) اشاره می‌کند:
آن شهنشاهی که در هنگام جود نسیم انعامش بود مُلک وجود
در محیط فضل آن عالیجناب زَورق گردون بود همچون حباب )مولود النبی، ۱۲۸۸ ق:. ۱۸۴(
ای که در حین فیض بخشش‌ها نه چنانی که شرح آن بتوان (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۲۰۰)
سخاوت و بخشش پیامبر(ص) به صورت یک مدلول و شیء ارزشی بیانگر بخش دیگری از شخصیت آن حضرت است. «درنظر پیامبر(ص) سخاوت چنان فضیلتی داشت که آن حضرت آن را پایه‌ای برای جامعه دینی- سیاسی خود قرار داد» (کریمی، ۱۳۹۹ ش: ۹/۵۱۲). این ویژگی زمینه را برای رشد اجتماعی و دستگیری از دیگران فراهم می‌کند. این ابیات نیز به این مدلول یعنی صفت سخاوت و بخشش پیامبر(ص) اشاره می‌کند؛ به طوری که جود و بخشش دیگران دربرابر دریای بخشش آن حضرت ناچیز است.
۴-۱-۳. عدل
عدالت اجتماع در اندیشه دین از چنان جایگاه ویژه‌اى برخوردار است که هیچ بحث دیگرى با آن درخور مقایسه نیست. این عدالت برخاسته از عدل کل است که بر همه چیز حاکم است. عدل به معناى قراردادن هرچیز در جاى خود، مبناى همه امور است و خداوند همه چیز را بر عدل استوار کرده است. برپایی همه کارها به عدل و استوارى همه چیز به آن است(دلشاد تهرانی، ۱۳۸۵ش: ۲/۲۴۹). چنانکه در حدیث نبوى آمده است: «بِالعَدلِ قَامَتِ السَّمَاوَات وَ الأَرض» (کلینی، ۱۴۰۷ق، ۵/۲۶۶) پیامبر اعظم(ص) درجایگاه خاتم الانبیاء و برترین پیامبران الهی از سوی خداوند متعال مأمور شد که عدالت را در جامعه برپا دارد. خداوند متعال درباره این مأموریت می‌فرماید: «وَقُل آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَه مِن کِتَابٍ وَأمِرتُ لِأَعدِلَ بَینَکم»(شوری/ ۱۵). در آیه‌ای دیگر چنین آمده است: «قُل أَمَرَ رَبِّی بِالقِسطِ» (اعراف/ ۲۹). آن حضرت در عمل به تمام معنا برپادارنده قسط و عدالت بود و از همین روست که در زیارت آن حضرت می‌خوانیم: «السلام علیک یا قائما بالقسط» (قمی، ۱۳۶۴ش: ۵۷۶). حساسیت آن حضرت در برپایی عدالت چنان بود که می‌فرمود: «أیها الناس إنه لیس فیکم أحد أقوى عندی من الضعیف حتی آخذ الحق له و لا أضعف من القوی حتی آخذ الحق منه؛ (ابن ابی الحدید، ۱۴۰۴ ق: ۹/۱۲)؛ مردم به خدا سوگند که بی‌گمان کسی از شما نزد من قوى‌تر از ضعیف نیست تا حقتش را بگیرم و کسی نزد من ضعیف‌تر از قوى نیست تا حق [دیگران] را از او بستانم». رسول خدا(ص) در اجراى حق، همگان را یکسان می‌دید و به مساوات عمل می‌کرد: «صاروا عِندَه فِی الحَق ِّ سَوَاءً» (مجلسی، ۱۴۰۳ق: ۱۶/۱۵۲). رسول خدا (ص) آنقدر بر رعایت تساوى حقوق تأکید داشت که در نبردها، اهل بیت خود را پیشاپیش لشکر قرار می‌داد و آنان بیش از هر کس در راه اسلام تلاش کردند و آسیب دیدند. امیر مؤمنان(ع) در نامهاى به معاویه این واقعیت را به او یادآور شد: «کَانَ رَسول اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) إِذَا احمَرَّ البَأس وَ أَحجَمَ النَّاس قَدَّمَ أَهلَ بَیتِه،ِ فَوَقی بِهِم أَصحَابَه حَرَّ السُّیوفِ وَ الأَسِنَّه» (نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق: نامه ۹). با جستجو در مولود النبی به ابیاتی در وصف عدالت پیامبر(ص) می‌رسیم:
بشنود چون نوبت عدلش اسد از فزع در دامن روبه طپد
کبک با شاهین شود هم‌آشیان گرگ، خَیل بره را گردد شبان
چرخ یکسر کجروی از کف دهد راه و رسم راست رفتاری نهد (مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۸۴)
یگانه درّ دریای عدالت از او مسدود ابواب ضلالت (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۲۴۹)
بنابراین یکی از ویژگی‌های برجسته پیامبر(ص) عدالت او است. پیامبر اعظم(ص) با هدف تکمیل و تقسیم مکارم اخلاقی، اجرای عدالت را سرلوحه رسالت خویش قرار داد و مساوات و برابری و اخوت را محقق ساخت و در هر شرایطی بر قسط و عدالت پایدارى ورزید و هیچ مرزى از مرزهاى آن را ندرید. تمام دوران رسالت پیامبر اکرم(ص) به مبارزه در راه برپایی عدالت و گسترش آن گذشت. این ویژگی به صورت یک مدلول و شیء ارزشی، بیانگر شخصیت والای آن حضرت است.
۵-۱-۳. علم
یکی از توصیه‌های خدای متعال به پیامبر (ص) دعا برای زیادشدن علم است: «وَ قُل رَبِّ زِدنِی عِلماً» (طه/۱۱۴). مردم عصر بعثت نیز به توانایی علمی حضرت محمد(ص) در پاسخگویی به مسائل اسرارآمیز و ناشناخته معتقد بودند. توانایی‌هاى عقلی آن اندازه که در محمد بن عبد الله(ص) بالا و فراوان بود، در هیچکس دیگر فراهم نیامده است. «از آن هنگام که محمتد بن عبد الله(ص) زندگی را آغاز کرد، عقل کامل او زیور پرارجی بود که او را بر کودکان هم‌سن و سال خود برترى می‌داد و از آن زمان که پا به دوران نوجوانی می‌نهاد، خردمندى زینت‌بخش او و این شکوفایی عقلی براى جدش عبد المطلب- که وى را تحت کفالت خود درآورده بود تا خلق و خوى مردان کامل را عادت او سازد- آشکار بود» (صابری، ۱۳۸۰: ۳۱۷/۱). ابن کثیر نیز می‌گوید: «بر هر صاحب‌خردى روشن و معلوم است که محمد(ص) از خردمندترین بلکه انحصاراً خردمندترین و کامل‌ترین آنان به طور مطلق و در عالم واقع و نفس الامر می‌باشد» (همان، ۱۳۸۰: ۳۲۲/۱). در مولود النبی نیز به علم پیامبر(ص) اشاره شده است:
نُه بحر فلک در یم علمش چه حبابی فردوس بر بارگهش دَیر خرابی (مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۱۳۵)
پیش بحر علم آن فضل بسیط کمتر از یک نقطه دریای محیط(مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۱۸۴)
علم پیامبر(ص) نیز به صورت یک مدلول و شیء ارزشی، بیانگر شخصیت برجسته آن حضرت است که با دریای علم خود پاسخگوی مردم روزگار خود بود. این صفت نیز از نوع صفت مکرر است. با بررسی نشانه‌شناسی این ابیات و تشبیه علم پیامبر(ص) به دریا به عظمت شخصیت علمی آن حضرت پی‌برده می‌شود.
۳-۱-۶. هادی و راهنما
پیامبر(ص) پیام‌آور هدایت ازجانب خدا است. همان‌طورکه در قرآن آمده است: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»(توبه/ ۳۳). پیامبر(ص) وظیفه‌دار هدایت مردم به راه خدای عزت‌مند و به سوی نور و خارج کردن آنان از ظلمت‌ها(گمراهی‌ها) با تعالیم قرآنی است: «الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ»(ابراهیم/ ۱). نویسنده مولود النبی نیز به هدایت‌گری پیامبر(ص) اشاره می‌کند:
اینقدر دانم که از نزد خدا خلق را باشد امام پیشوا
حکم او حکم خداوند جلیل گمرهان را در همه وادی دلیل(مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۱۸۵)
احمد آن شهسوار ملک یقین هادی و مقتدای خلق جهان(مولود النبی، ۱۲۸۸ ق: ۲۳۰)
یکی دیگر از ویژگی‌های شخصیتی پیامبر(ص) هادی و راهنمای مردم است. هدایت‌گری یک مدلول ارزش‌مند برای بیان شخصیت آن حضرت است. پیامبر(ص) از تمام روش‌های موجود و وسایل ممکن برای هدایت مردم بهره برده است و هدایت آن حضرت هدایتی همگانی بود. او تلاش می‌کرد همه مردم حتی دنیاپرستان رویگردان از خدا و منافقان را نیز هدایت کند.
۳-۲. شخصیت پیامبر اعظم(ص) درجایگاه دال در اشعار مولودنامه
زمانی‌که صحبت از مدلول می‌شود، به‌طبع دالی نیز در میان است. اسم‌ها و صفات شخصیت، سطح دلالی شخصیت قلمداد می‌شود(لحمدانی، ۲۰۰۰: ۵۱۰). «فلیپ هامون بین اسم شخصیت به‌عنوان یک علامت لغوی و مسمّای شخصیت در رمان تفاوت قائل می‌شود. وی معتقد است اسم، علامتی نیست که بر ارتباطی اتفاقی بین دال و مدلول مبتنی باشد، بلکه بر ارتباطی قراردادی بین دال و مدلول متکی است»(بحراوی، ۱۹۹۰: ۲۴۷). در شخصیت درجایگاه دال، شخصیت از اهمیت بسزایی برخوردار است. به عقیده هامون دال اصلی در شخصیت، اسم خاص(علم) است؛ چراکه اسم خاص ویژگی‌ها و پایه‌های دلالی و نشانه‌ای شخصیت را آشکار می‌سازد. همچنین فلیپ هامون شخصیت دال را علاوه بر اسم خاص(علم) ازطریق ضمیر و تأکید بر بعد بلاغی آن نیز بررسی می‌کند. ضمایر در تکوین و تشکیل شخصیت داستان، نقش ضعیف‌تر از اسم خاص(علم) ایفا می‌کنند؛ چراکه اسم خاص باعث تمایز روشن شخصیت‌ها از یکدیگر در داستان می‌شود. در بعد بلاغی نیز اسامی خاص به منظور اشاره، رمز و هنجارشکنی استفاده می‌شوند و بدین ترتیب از بعدی مجازی، استعاری که خود برپایه مجاز، استعاره، کنایه، رمز و … شکل گرفته است، برخوردار می‌شوند(عامری، ۱۳۹۵: ۱۴۹)
فلیپ هامون روش‌های دست یافتن به دال شخصیت را از قرار زیر می‌داند:
- توجه کردن به علامت‌های دیداری؛ مثلاً حرف انگلیسی(o) دلالت بر شخصیتی تنومند و چاق دارد و حرف انگلیسی(I) بر شخصیتی لاغر و بلند قد دلالت دارد؛
- توجه کردن به علامت‌های شنیداری ازجمله نرمی یا خشونت ناشی از تلفظ حروف اسامی؛
- توجه به ساختار صرفی و اشتقاقی اسامی شخصیت‌ها.(هامون، ۱۹۹۰: ۶۱-۶۰)
«در برخ از روایات شش نام براى رسول خدا آورده‌اند، ازجمله: محمد، احمد، حاشر، ماحی، عاقب و خاتم. بعض از دانشمندان گفته‌اند نامهاى دیگرى هم در قرآن براى پیامبر آمده است، مانند رسول، نبی، امی، شاهد، مبشر، نذیر، داعی الی الله، سراج منیر، رئوف، رحیم، مذکر، رحمت، نعمت، هادى و عبد»(بیهقی، ۱۳۶۱ش:. ۱۱۲-۱۱۳) «آن حضرت از دوران کودکی دو نام داشت و مردم او را با هر دو نام خطاب می‌کردند: یکی محمد که جد بزرگوارش عبدالمطلب براى او انتخاب کرده بود و دیگرى احمد که مادرش آمنه او را به آن نامیده بود» (سبحانی، ۱۳۸۵: ۱۵۳/۱). خدای متعال در سوره‌های آل عمران، محمد، فتح و احزاب در آیه‌هاى ۱۳۸، ۲، ۲۹ و ۴۰ او را به نام «محمد» و در سوره صف، آیه ۶ به نام «احمد» خوانده است.
احمد
«احمد» از صیغه افعل، مبالغه در صفت «حمد»، اسمی اسلامی است که در زمان جاهلیت و در دوران پیامبر اکرم (ص) برای کسی جز ایشان به کار نرفته است و آن حضرت نخستین کسی است که این نام بر او نهاده شد (البستانی، بیتا: ۵۶۷/۲)
واژه‌پژوهان در ریشه‌یابی این نام، آن را برگرفته از ریشه «ح م د» به معنای «ستایش» دانسته(راغب اصفهانی، ۱۴۱۸ق:. ۲۵۶؛ الکفوی، ۱۴۱۲ ق:. ۵۸) و گفته‌اند وجه نام‌گذاری پیامبر اکرم(ص) به «احمد» که صفتی تفضیلی است، فراوانی ستایش خداوند(آلوسی، ۱۴۱۷ق:. ۱۲۷/۱۵؛ قاری، بیتا: ۱۸۱/۲) یا ستوده‌تر بودن او بیش از همه در نزد خداوند سبحان است(فیروزآبادی، بیتا: ۴۹۹/۲). برخی «حمد» را ثناگویی شخص به اوصاف نیکویی می‌دانند که فقط با زبان انجام گیرد(حلبی، ۱۴۱۷ق،۴۵۰/۱). گروهی از واژه‌پژوهان نیز با افعل تفضیل دانستن این واژه، آن را مبالغه در حمد و برگرفته از محمود یا حامد بودن نزد خداوند دانسته‌اند که بنابر وجه دوم، باید مضافی در تقدیر باشد(الکفوی، ۱۴۱۲ ق:. ۵۸). درباره این‌که آیا این واژه یکی از نامهای پیامبر است یا از اوصاف اوست، اختلاف نظر وجود دارد. برخی با تأیید افعل تفضیل بودن احمد، آن را از نامهای پیامبر دانسته‌اند که به محمود بودن او در فعل و اخلاق دلالت دارد(فیروزآبادی، بیتا: ۴۹۹/۲؛ فراهیدی، ۱۴۱۴ق: 423) در قرآن نیز اسم «احمد» آمده است: «وَإِذْ قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْرَاهِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِینٌ» (صف/ ۶). راغب بشارت این نام را از زبان عیسی(ع) دلیل برجستگی و پسندیده‌تر بودن او از عیسی(ع) و همه پیامبران پیشین می‌داند(راغب اصفهانی، ۱۴۱۸ق: ۲۵۶). برخی نیز گفته‌اند پیامبر نام عام «محمد» و نام خاص «احمد» داشته و عیسی(ع) با این بشارت از پیامبر با نام خاص او یاد کرده است(حلبی، ۱۴۱۷ق: ۴۵۲/۱). دربرابر دیدگاه مشهور درباره ساختار ادبی این واژه که آن را افعل تفضیل شمرده‌اند، برخی بر صفت مشبهه بودن آن اشاره دارند(اربلی، ۱۴۰۵ق: ۷/۱).
درباره تقدم نام‌گذاری پیامبر به «محمد» یا «احمد» دیدگاه‌های گوناگونی مطرح شده است. برخی از مفسران و مورخان با استناد به آیه ۶ سوره صف که نام «احمد» را یادشده از زبان حضرت عیسی(ع) می‌داند، بر تقدم نام «احمد» حکم کرده‌اند(السهیلی، ۱۴۱۲ق: ۱۵۳-۱۵۲/۲). براساس این دیدگاه و با استناد به برخی از منابع یهودی، بسیاری حتی پیش از تولد حضرت محمد(ص) از نام، ویژگی‌ها و اوصاف او آگاهی داشته‌اند(ابن عساکر، ۱۴۱۵ق: ۴۱۵/۳؛ ابن هشام، ۱۴۱۴ق۱/۲۰۴) دربرابر این مورخان و مفسران، برخی دیگر با توجه به این گزارش تاریخی که نام «احمد» پیش از پیامبر اسلام هیچ سابقه‌ای در میان عرب نداشته است(البستانی، بیتا: ۵۶۷/۲)، بر تقدم شهرت «محمد» بر «احمد» اصرار دارند(الهندی، بیتا، ۲/۶۳۳) براساس نظریه دوم، شاید این‌گونه نام‌گذاری نشانه‌ای از حکمت و لطف خداوند به شمار آید تا کسی با احمدِ بشارت داده شده از زبان حضرت عیسی(ع) اشتباه نشود. البته برخلاف گزارش تاریخی مزبور که بستانی نیز در دائرهالمعارف خود بر آن مهر تأیید زده است، برخی از گزارش‌های تاریخی، وجود این نام را در میان قبایل جاهلی پیش از اسلام تأیید می‌کنند(ابن حزم، ۱۴۱۸ق: ۴۰۰؛ ابن درید، ۱۴۱۱ق: ۹/۱). روایات متعددی در مجامع روایی هست به این مضمون که اسم پیامبر اسلام(ص) در آسمان‌ها «احمد» و در زمین «محمد» است(مجلسی، ۱۴۰۳ق: ۱۶/۹۶).
احمد مرسَل شه دنیا و دین جلوه‌گهش ساحت عرش برین(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۷۷)
احمد آن شهسوار ملک یقین هادی و مقتدای خلق جهان(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۲۳۰)
محمد
«محمد» اسم مفعول از ریشه «حمد» به معنای «ستوده و ستایش شده» است. خدا در سوره‌های آل عمران، محمد، فتح و احزاب در آیه‌هاى ۱۳۸، ۲، ۲۹ و ۴۰ او را به نام «محمد» خوانده است: «مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا»(احزاب/ ۴۰). در حدیث معتبر آمده است گروهی از یهود درباره نام حضرت سؤال کردند و نبی مکرم اسلام(ص) فرمودند: «خداوند مرا محمد نامید؛ فَإِنِّی مَحمودٌ فِی الأَرض(ابن بابویه، ۱۳۸۵ش: ۱۲۷/۱)؛ زیرا که من ستایش‌شده در زمین هستم». «قِیلَ فَمَا تَأوِیل محَمَّدٍ؟ قَالَ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَه وَ جَمِیع أَنبِیَائِهِ وَ رسلِهِ وَ جَمِیع أمَمِهِم یَحمَدونَه وَ یصَلُّونَ عَلَیهِ وَ إِنَّ اسمَه المَکتوبَ عَلَی العَرش-ِ محَمَّدٌ رَسول اللَّهِ»(ابن بابویه، ۱۴۱۳ق: ۱۷۸/۴). از امام محمد باقر(ع) روایت شده است که نام حضرت رسول(ص) در قرآن «محمد» است. پس پرسیدند: «تاویل آن چیست؟» حضرت فرمودند: «تأویل محمد آن است که خدا و فرشتگان و جمیع پیغمبران و رسولان و همه امت‌های ایشان ستایش می‌کنند وی را و درود می‌فرستند بر او و نامش بر عرش نوشته است: محمد رسول الله».
«نام وی نیست نام شریفش إلا محمد الصادق الأمین»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۲۷۶) «نام نامی وی در عرش احمد و در زمین محمد و در بهشت ابوالقاسم است»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۶۱)؛ «نام نامی‌اش در تورات و انجیل معروف و ذات مقدسش به عزت و کرامت موصوف، اسم سامی وی در سماء احمد و در زمین محمد و در جنتت ابوالقاسم»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۸۲).
خاتم الأنبیاء
در قرآن کریم نیز به این اسم پیامبر(ص) اشاره شده است: «مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا»(احزاب، ۴۰). «خاتم» از ریشه «خ تم» به معنی «پایان گرفته شده» است. «خ تم» یعنی «کامل شدن چیزی و به آخر و انتها رسیدن»(ابن منظور،۱۴۱۴ق: ذیل ریشه خ ت م) خاتم چیزی است که با آن پای نامه‌ها، اسناد و دفاتر را مهر می‌زدند. ازآنجاکه مهرزدن در خاتمه و پایان قرار می‌گیرد، نام «خاتم» بر وسیله مهرزدن گذارده شده است؛ بنابراین «خاتم النبیین» بر این دلالت دارد که پیامبر(ص) پایان سلسله انبیاء است. «بشارت باد تو را ای هاشم؛ زیراکه زود باشد که ظاهر گردد از ذریه تو بهترین و گرامی‌ترین خلق نزد خدا اَعنی خاتم انبیاء محمد المصطفی(ص)»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۰). «جناب باری تعالی فرمود که ای حبیب من و ای سید رسولان و ای اول مخلوقات من و آخر فرستادگان»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۸). «بعد از آن پروردگار عالمیان از نور پیغمبر آخر الزمان(ص) بیست و هشت دریا آفرید»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۷).
ابوالقاسم
پدر قاسم؛ پیامبر پس از تولد فرزند اولش، قاسم، به این کنیه مشهور شد. همچنین گفته شده است ابوالقاسم به این دلیل است که پیامبر(ص) تقسیم کننده بهشت است(ابن شهر آشوب، ۱۳۷۹ق: ۱۵۴/۱). نیز چون پیامبر پدر همه است و پدر امام علی(ع) هم به شمار می‌رود که او خود تقسیم کننده بهشت و دوزخ است(قسیم الجنه والنار)، پس پدرِ قاسم (ابوالقاسم) است(ابن بابویه، ۱۴۰۳ق: ۵۲/۱). «نام نامی وی در عرش احمد و در زمین محمد و در بهشت ابوالقاسم است»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۶۱).
مصطفی و مختار
مصطفی از ریشه «ص ف و» و مختار از ریشه «خ ی ر» است. «اصطفاء و اختیار و اجتباء» نظیر همند. «اصطفاء» تناول خالص شیء است؛ چنانکه اختیار انتخاب خیر و خوب آن(قرشی، ۱۳۷۱ش: ۱۳۶/۴)؛ بنابراین هردو به معنای برگزیده است. خداوند در میان بندگان و انبیاء خود حضرت محمد(ص) را به عنوان «آخرین پیامبر خود» برگزیده است.
«مخبِر این خبرِ لطیف حبیب المصطفی(ص) و سید اهل مکه و صفا و مفَرِّق الکتائب … است؛ پس اول چیزی‌که آفرید نور حبیب خود محمد المصطفی بود»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۵). «محمد مختار و رسول ملک جبار»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۹۳).
رسول و نبی
«رسول« بر وزن فعول به معنی «فرستاده شده» و «نَبِی» بر وزن فعیل اگر به معنی فاعل باشد، معنایش «خبردهنده» است؛ زیرا نبی ازجانب خدا خبر می‌دهد و اگر به معنی مفعول باشد، معنایش «خبر داده شده» است که نبی ازجانب خدا خبر داده می‌شود(قریشی، ۱۳۷۱ش: ۷/۷). از امام محمدباقر(ع) درباره تفاوت میان رسول و نبی چنین آمده است: «النَّبِیُّ الَّذِی یَرَى فِی مَنَامِهِ وَ یَسمَع الصَّوتَ وَ لَا یعَایِن المَلَکَ وَ الرَّسول الَّذِی یَسمَع الصَّوتَ وَ یَرَى فِی المَنَامِ وَ یعَایِن المَلَکَ»(کلینی، ۱۴۰۷ق: ۱۷۶/۱). «نبی کسی است که در خواب می‌بیند و صدای فرشته را می‌شنود، ولی فرشته وحی را نمی‌بیند. ولی رسول کسی است که صدا را می‌شنود و در خواب می‌بیند و هم فرشته وحی را در بیداری می‌بیند. درحقیقت در خواب و بیداری با وحی در ارتباط است». میان رسول و نبی نسبت عموم و خصوص مطلق است و هر رسولی، نبی است و اگر کسی نبی نباشد، رسول هم نیست.
«بعد از آن پروردگار عالمیان از نور پیغمبر آخر الزمان(ص) بیست و هشت دریا آفرید»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۷) جناب باریتعالی فرمود که ای حبیب من و ای سید رسولان و ای اول مخلوقات من و آخر فرستادگان»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۸). «السلام علیکَ یا رسولَ اللهِ»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۴۶). «النبی الظاهر و النور الباهر صاحب البرهان و قاصم الأوثان و مذِل الکَهان»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۹۱).
اسامی دیگری نیز در این مولودنامه برای پیامبر ذکر شده است که همگی بیانگر دال شخصیت پیامبر است مانند: »الهاشمی الأبطحی المدنی القرشی العربی»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۷۲). «سید الانام»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۲۷۲). با بررسی آوایی اسامی پیامبر(ص) در این مولودنامه مشخص می‌شود تمام اسامی آن حضرت به آرامی و به دور از هرگونه خشونت، تلفظ می‌شود. ازآنجاکه اسامی آن حضرت عربی است، با توجه به ساختار صرفی و اشتقاقی این اسامی به دال شخصیت آن حضرت پی برده می‌شود؛ بنابراین بررسی شخصیت پیامبر(ص) از نظر دال یعنی نام‌شناسی براساس نظریه هامون بیانگر این است که نام‌ها و القاب به کار رفته برای آن حضرت یعنی «احمد، محمد، ابوالقاسم، مصطفی، مختار، رسول الله، نبی الله، خاتم الأنبیاء …» همگی با اوصاف و کنش‌های آن حضرت همخوانی دارند و اسامی و القابش دلالت بر تمام خصوصیت‌هایی دارد که در این مولود النبی آمده است. به همین دلیل با بررسی صرفی و اشتقاقی اسامی پیامبر(ص) انتخاب اسامی(دال) اتفاقی نبوده و در پی هر اسمی تفکر و اندیشه‌ای نهفته است.
۳-۳. سطوح توصیف شخصیت
فلیپ هامون درباره سطوح توصیف شخصیت بر این باور است: «علاوه بر آن‌که می‌توان شخصیت را به عنوان مدلول اعتبار نمود، می‌توان آن را علامتی چندپاره و غیرمتصل دانست که می‌توان آنرا به صورت تکه تکه و یا مرکب توصیف نمود که این اقدام سطح‌های وصف شخصیت نامیده می‌شود»(هامون، ۱۹۹۰: ۲۵). سطح‌های وصف شخصیت در این مولودنامه به ابعاد ظاهر(فیزیولوژیکی)، روانی و اجتماعی تقسیم می‌شود.
۳-۳-۱. سطح ظاهری
در کتب متعدد ویژگی‌های ظاهری پیامبر(ص) چنین توصیف شده است: «رسول خدا(ص) بسیار بزرگ و گرانقدر بود. در دیدگان عظیم و موقر می‌نمود و در دل‌ها عزیز و گرام بود. چهره مبارکش مانند ماه شب چهارده می‌تابید و درخشان و نورانی بود. رنگ چهره‌اش سفید مایل به سرخ بود. نه از لاغرى در دیده‌ها حقیر می‌نمود، و نه از فربهی انگشت‌نما بود. چهره‌اى سپید و نورانی، دیدگان درشت و سیاه، ابروان باریک و کمان، جمجمه‌اى بزرگ و قامت معتدل و میانه داشت. پیشانی مبارکش بلند و بینی‌اش باریک و کشیده بود. در سفیدى چشمانش اندک سرخی دیده می‌شد. ابروان پیوسته و گونه‌های صاف و هموار داشت. مچ‌هایش درشت، ساق‌هاى دستش بلند بود. مفصل شانه‌ها بزرگ و خود شانه‌ها پهن بود. کف‌هاى دست و پایش کلفت و پرگوشت بود. برآمدگی‌هاى دو طرف سینه‌اش مو نداشت، گودى کف پایش بیش از حد متعارف[…] مژه‌هایش بلند، محاسنش پر پشت و افتاده و شاربش پر پشت بود …»(طباطبایی، ۱۳۸۱ش: ۱۴-۱۳).
در این مولودنامه نیز به ویژگی‌های ظاهری حضرت محمد(ص) اشاره شده است: «در این کتاب صفات پیغمبری است که نه بسیار بلند است و نه بسیار کوتاه، معتدل القامه، میان دو کتف مبارکش نقش مهر نبوت مرقوم و در ناف مطهرش صورتِ خالی به قلم قدرت مرسوم، ذات مقدسش از تهامه مبعوث خواهد گردید» (مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۵۹).
«وَرَقه گفت آیا غیر ایشان کسی به خواستگاری تو آمده است؟ خدیجه گفت: آری محمد بن عبدالله. خدیجه گفت: عیوب او را از برای من وصف کن. وَرَقه گفت: شخصی است پاکیزه گوهر، زیبا قد، بزرگ‌منش، بلندقامت، سیاه‌چشم …خدیجه گفت: ای عم عیبش را بیان فرما، همچنان‌که صفاتش را بیان فرمودی. گفت: ای فرزند بدان که گرانمایه گوهریست گل‌عذار، ماه‌رخسار، قمر طلعتی که از رشک جبین مبینش قرص منیر آفتاب پیوسته در اضطراب، شوخ چشمی که از حسرت سواد طرف مکَحَّلش سیه چشمان جهان دایم در پیچ و تاب ،… رعنا قامتی که به اعتدال قامتش سروی در گلشن کون ندیده، نازنین‌پیکری که از غیرت خورشید جمالش شاهد خلوت‌خانه سپهر برقع فلک بر رخ کشیده. خدیجه گفت: ای عم عیبش بیان فرما. وَرَقه گفت: ای خدیجه بدان که این بزرگوار را جسمی است اعلی … نه بسیار بلند و نه بسیار کوتاه، معتدل القامه، لاله رخسار، شیرین رفتار، پاکیزه گفتار، ابرو کمان، خدنگ مژگان، عنبر بوی، مشکین موی، یاقوت لب»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق،۴۰۴-۵) در این مولودنامه به نوع لباس پوشیدن پیامبر(ص) نیز اشاره شده است: «رسول خدا(ص) عمامه سفید معطر به مشک اَذفَر* بر سر نهاده و جبه ارجوانی و حله یمانی در برافکنده»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۲۹۸).
«چون اکابر عرب این را شنیدند، نظر کردند که محمد(ص) بر ایشان داخل گردید و عمامه غالیه فام بر سرگذاشتند و نور از جبین مبین و رخسار نازنینش بر فلک شعشعه بسته و به لباس عبدالمطلب و برد الیاس ملبس گردیده و نعلین جد خود عبدالمطلب را به پا فرموده و عصای ابراهیم را در دست گرفته و خاتمی از عقیق سرخ در انگشت مبارک جای داده»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۴۲۴).
۲-۳-۳. سطح اجتماعی
در اسلام پیغمبر اکرم از بین مستضعفان برخاست و با کمک مستضعفان، مستکبران زمان خودش را آگاه کرد یا شکست داد. پیامبر(ص) فضائل اجتماعی متعددی مانند مبشر و منذر، جود و بخشش، مهربانی، رحمه للعالمین، پناهگاه مظلومان، اشرف اهل عالم و نسب و حسب خانوادگی ممتاز دارند. از امام محمد بن علی باقر(ع) هم روایت شده است که پیامبر(ص) فرمود: «خداوند از خلق خود عرب و از ایشان قبیله کنانه یا نضر بن کنانه و از ایشان قریش و از قریش بنی هاشم و از بنی هاشم مرا برگزید»(بیهقی، ۱۳۶۱ش: ۱۱۴).
اشاره به ویژگی‌های اجتماعی شخصیت پیامبر(ص):
مخبِر این خبرِ لطیف حبیب المصطفی(ص) و سید اهل مکه و صفا و مفَرِّق الکتائب … است»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۵)؛ «بشارت باد تو را ای هاشم! زیراکه زود باشد که ظاهر گردد از ذریه تو بهترین و گرامی‌ترین خلق نزد خدا اَعنی خاتم انبیاء محمد المصطفی(ص)»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۰).
توسل مردم در سختی‌ها به پیامبر(ص): «راوی گوید که چون مطلب و شَیبه وارد حرم شدند، نور رسول خدا(ص) در جبین شَیبه ظاهر و هویدا بود و قریش به آن تبرک می‌کردند و چون مصیبتی ایشان را روی می‌داد و یا دشمنی روی به ایشان می‌نهاد به آن نور متوسل می‌شدند و پروردگار عالم آن بلیه را رفع می‌نمود»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۷۵). «راوی گوید: …خداوند جهان را اراده به ایجاد اشرف اهل عالم و افضل اولاد بنی‌آدم تعلق گرفت»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۶۰).
«درِ رحمت حق بر روی خلق گشاید و مرشد و رهنمای ناس، حق را در خلق ظاهر کند. هرطرف روی نماید، حق با وی خواهد بود. احوال کفتار نامه سیاه از شمشیر جانکاهش تباه و سدّه بارگاهِ فلک پایگاهش»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۸۲).
«یتیم ابوطالب چیزی ندارد و نه پدری دارد و نه جدتی. در نزد عمویش ابوطالب به سر می‌برد و نیست نام وی در میان قریش مگر این‌که می‌گویند: یتیم ابوطالب»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۲۷۶).
«روشنی‌بخش اهل جهان و مهین و پیغمبر آخر الزمان، سید عرب و عجم»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۱۵)؛ «النبیّ الظاهر و النّور الباهر صاحب البرهان و قاصم الأوثان و مذِل الکَهان»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۹۱)؛ «ای محمد تویی سید اولین و آخرین«(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۲۳۶).
«خاتم انبیاء اَعنی بشیر النذیر و … آن‌که جناب باری جلت عظمته پیش از خلقت آدم(ع) او را بر شما عرضه نمود … ، در این شب در بطن مادر قرار می‌گیرد»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۶۱). در آیات متعدد نیز بر منذر و مبشر بودن پیامبر(ص) اشاره شده است: «إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَلَا تُسْأَلُ عَنْ أَصْحَابِ الْجَحِیمِ»(بقره/ ۱۱۹).
سطح اجتماعی شخصیت پیامبر(ص)
| سید اهل مکه و صفا | مفَرِّق الکتائب | گرامی‌ترین خلق | تبرک و توسل به آن حضرت در دفع بلایا | اشرف اهل عالم | افضل اولاد بنی‌آدم | مرشد و رهنمای ناس |
| سید اولین و آخرین | بشیر النذیر | آمر به معروف و ناهی از منکر | ریزنده خون دشمنان | یتیم ابوطالب | صدرنشین بارگاه عزت | ارباب عزت و وقار سادات بنی‌هاشم |
| چراغ روشنی‌بخش اهل جهان | سید عرب و عجم | صاحب البرهان | قاصم الأوثان | مذِل الکَهان | پیغمبر آخر الزمان | رسول الله |
| دعوت‌کننده به راه راست |
۳-۳-۳. سطح روانی
در سطح روانی پیامبر(ص) صفاتی چون صاحب امانت، مالک صیانت، شیرین کلام، صاحب علم، صاحب سکینه و وقار، پاکیزه گوهر، منزه از فساد، مطهر از ادناس، خاشع ، زاهد و عابد … دارند.
«پس جبرئیل(ع) در میان ملائکه مقربین و صفوف طایران سَدره‌نشین ندا کرد و وعده ظهور خاتم انبیاء اَعنی بشیر النذیر و سراج المنیر، صاحب امانت و مالک صیانت آن‌که جناب باری جلت عظمته پیش از خلقت آدم(ع) او را بر شما عرضه نمود …در این شب در بطن مادر قرار می‌گیرد»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۶۱).
«ذی علوم، ذات مقدسش با صفت امانت و صیانت کَالطلوع الشمس و وجود النهار لازم و ملزوم. وی که یاقوت لب را به تبسم بگشاید، از پرتو لؤلؤ دانش کره زمین چون جرم خورشید مشرق تابان، هنگامی‌که لعل نوشین را به تکلم شیرین نماید، شیرین کلام»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۸۱).
«رحمه للعباد و به جمیع مؤمنان به غایت رئوف و مهربان، مظلومان را پناه»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۸۲)؛ «صاحب سکینه و وقار»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۹۰).
«کسی به سلام بر وی سبقت ننماید، مطهر از ادناس، نمازکننده و زاهد و عابد و بسیار خشوع، بر بزرگ و کوچک به تحیت سلام می‌نماید و با اغنی و درویش مصافحه می‌فرماید، هرآنچه بر زبان معجزبیانش گذر کند، صواب بود و هرچه از وی سؤال کنند، جواب فرماید. پاکیزه گوهر، منزه از فساد، رحمه للعباد، از فرق تا به قدمش در نور پنهان»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۱۸۱-۲).
«تاجدار کشور جود و احسان، پیغمبر آخر الزمان و شفیع عاصیان»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۱۵).
«السّلام علیکَ یا رسولَ الله،ِ السِلام علیکَ یا نورَ عرشِ الله،ِ السّلام علیکَ یا أمینَ الله علی وحیه، السلام علیکَ یا أباالقاسمِ یا محمد یا شفیع َ المذنبین،َ السلام علیکَ و رحمهالله و برکاته»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۳۴۶)؛ «نیکو خلق، عمیم الفضل، عظیم الجود»(مولود النبی، ۱۲۸۸ق: ۴۰۴).
سطح روانی شخصیت پیامبر(ص)
| صاحب امانت | مالک صیانت | سراج المنیر | ذی علوم | شیرین کالم |
| صاحب سکینه و وقار | نمازکننده | زاهد و عابد | بسیار خشوع بر بزرگ و کوچک | پاکیزه گوهر |
| منزه از فساد | رحمه للعباد | علامت سعادت و حسن سیرت در جبین وی آشکار | به جمیع مؤمنان به غایت رئوف و مهربان | مظلومان را پناه |
| تاجدار کشور جود و احسان | شفیع عاصیان | شفیع المذنبین | کریم | مطهر از ادناس |
| أمین الله | نور عرش الله | نیکوخلق | عمیم الفضل | عظیم الجود |
نتیجه
نتایج حاصل از ترسیم شخصیت پیامبر(ص) در کتاب مولود النبی براساس نظریه فیلیپ هامون نشان می‌دهد:
۱.با بررسی ابعاد مختلف شخصیت دالی و مدلولی و سطوح توصیفی شخصیت پیامبر(ص) در نسخه خطی مولود النبی و بیان خصوصیات ایشان خصلت‌های درونی و بیرونی پیامبر(ص) در جایگاه یک شیء ارزشی در میان مردم چه در گذشته و چه در حال، روشن‌کننده مسیر درست و متجلی صفات نیک و پسندیده است. با شناخت ویژگی‌های پیامبر(ص) مسیر حق از باطل جدا می‌شود. ویژگی‌ها و صفات پسندیده پیامبر(ص) ازنظر دال یعنی نام‌شناسی، هم با نام‌ها و القاب پیامبر(ص) و هم با شخصیت مدلولی آن حضرت هماهنگ و متناسب است. به عبارت دیگر نام‌ها و لقب‌های به کار رفته برای پیامبر(ص) همگی با صفت‌ها و کنش‌های این شخصیت همخوانی دارد و به‌گونه‌ای اسم و لقبش دلالت بر تمام خصوصیت‌هایی دارد که در این مولودنامه نشان داده می‌شود.
- بررسی شخصیت پیامبر(ص) ازمنظر دال یعنی نام‌شناسی براساس نظریه هامون بیانگر این است که نام‌ها و القاب به کار رفته برای آن حضرت یعنی «احمد، محمد، ابوالقاسم، مصطفی، مختار، رسول الله، نبی الله، خاتم الأنبیاء …» همگی با اوصاف و کنش‌های آن حضرت همخوانی دارند و اسامی و القابش دلالت بر تمام خصوصیت‌هایی دارد که در مولود النبی است. بسامد این اسامی و القاب چنین است: محمد(۲۵۲ مرتبه)، رسول الله(۹۶ مرتبه)، مصطفی(۴۶ مرتبه)، خاتم الأنبیاء(۳۳ مرتبه)، احمد(۱۴ مرتبه)، نبی الله(۱۰ مرتبه)، مختار(۹ مرتبه) ابوالقاسم(۲ مرتبه).
- در بعد مدلول شخصیت پیامبر(ص) در این مولودنامه به مکارم و ویژگی‌های شخصیتی آن حضرت مانند علم، شفاعت در روز جزاء، راهنما و هادی مردم، سخاوت و بخشش، عدالت و سبب آفرینش افلاک اشاره شده است.
- در سطوح توصیف شخصیت پیامبر(ص)، ابعاد ظاهری، روانی و اجتماعی شخصیت آن حضرت بررسی شد. در بعد ظاهری نویسنده به تمام صفات ظاهری آن حضرت همچون قد، رنگ ظاهر، نوع لباس پوشیدنش اشاره شده است. نویسنده برای تبیین بعد اجتماعی آن ابتدا به جایگاه اجتماعی اجداد آن حضرت و سپس ابعاد اجتماعی خود آن حضرت توجه کرده است و به صفاتی چون جایگاه والای آن حضرت به عنوان اشرف اهل عالم در میان عرب و عجم، بشیر و نذیر، مرشد و راهنمای مردم، پیامبر و ابلاغ کننده رسالت الهی، آمر به معروف و ناهی از منکر … اشاره می‌کند. در سطح روانی نیز به زاهد و عابد بودن، وقار، منزه از فساد، رحمه للعباد، رئوف، پناهگاه مظلومان، بخشش، اخلاق نیکو و … اشاره شده است.
- با بررسی شخصیت پیامبر(ص) در سه محور دال، مدلول و سطوح شخصیتی مشخص شد همه این ابعاد شخصیتی پیوند عمیقی با آیات و روایات دارند و شخصیت پیامبر(ص) عامل لطافت و انعطاف‌پذیری برای مخاطب است.
- مهمترین دستاورد نشانه‌شناسی شخصیت پیامبر(ص) در مولود النبی شناخت و درک لایه‌های پنهان شخصیت آن حضرت است؛ به‌طوری‌که شناخت شخصیت آن حضرت تأثیر به‌سزایی در افزایش معرفت‌بخشی و آگاهی مردم نسبت به شخصیت آن حضرت می‌شود و در رشد شخصیت دینی و تربیتی مردم مؤثر است.
- در این مولودنامه بخش‌هایی از شخصیت پیامبر(ص) بررسی شد. برای پژوهش‌های بعدی پیشنهاد می‌شود جنبه‌های شخصیتی پیامبر(ص) در این مولودنامه با کتاب‌های دیگری که به زندگی آن حضرت(ص) توجه نشان داده‌اند، مقایسه شود.
منابع
قرآن کریم
نهج البلاغه(۱۴۱۴ق). تصحیح صبحی صالح. قم: مؤسسه دارالهجره.
ابن ابی الحدید، عبدالحمیدبن هبهالله(۱۴۰۴ق). شرح نهج البلاغه. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
ابن بابویه، محمد بن علی(۱۴۱۳ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن بابویه، محمد بن علی(۱۳۶۲ش). الخصال. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
ابن بابویه، محمد بن علی(۱۳۸۵ش). علل‌الشرائع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
ابن بابویه، محمدبن علی(۱۴۰۳ق). معانی الأخبار. تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن حزم(۱۴۱۸ق). جمهره انساب العرب. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن درید، محمد بن حسن(۱۴۱۱ق). الاشقاق. به کوشش عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دارالجلیل.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی(۱۳۷۹ق). مناقب آل ابیطالب. قم: عالمه.
ابن عاشور، محمد طاهر(۱۴۲۰ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
ابن عساکر(۱۴۱۵ق). تاریخ مدینه دمشق. بیروت: دار الفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم(۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابن هشام(۱۴۱۴ق). السیره النبویه. بیروت: المکتبه العلمیه.
ابومخنف ازدی، لوط بن یحیی(۱۳۹۸ش). مولودنامه حضرت امیرالمؤمنین علی(ع). مترجم محمدتقی موسوی. تصحیح و تعلیق حسین مهتدی. قم: کلام ماندگار.
اربل، علی بن عیسی(۱۴۰۵ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. بیروت: دار الاضواء.
آلوسی، سید محمود(۱۴۱۷ق). روح المعان فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الفکر.
بحراوی، حسن(۱۹۹۰). بنیه الشکل الروائی. بیروت: المرکز الثقافی العربی.
بطرس البستان(بیتا). دائره المعارف بستان. بیروت: دارالمعرفه.
بیهقی، ابوبکر(۱۳۶۱ش). دلائل النبوه. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: علمی و فرهنگی.
تسلیم جهرمی، فاطمه(۱۴۰۰ش). واکاوی شخصیت امام علی(ع) در شعر دوره صفوی بر اساس نظریه فیلیپ هامون، مجله پژوهشنامه علوی. سال .۱۲ شماره۲. ص۳۰-۳.
حلب، احمد سمین(۱۴۱۷ق). عمده الحفاظ فی تفسیر الالفاظ. بیروت: دار الکتب العلمیه.
حمداوی، جمیل(۲۰۱۵). الاتجاهات السیمیوطیقیه. بیروت: المنظمه العربیه للترجمه.
خسروانی، ایرج(۱۳۹۲ش). خشت و کمارج گذرگاه خلیج فارس. شیراز: ارات ادیب مصطفوی.
دلشاد تهرانی، مصطفی(۱۳۸۵ش). سیره نبوی(منطق عملی). تهران: دریا.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم(۱۴۱۸ق). مفردات الالفاظ القرآن الکریم. بیروت: دار الاضواء.
سبحانی، جعفر(۱۳۸۵ش). فروغ ابدیت. قم: بوستان کتاب.
السهیلی، عبدالرحمن(۱۴۱۲ق). الروض الانف. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
صابری، حسین(۱۳۸۰ش). خاتم پیامبران(ص). مشهد: آستان قدس رضوی.
طباطبایی، سید محمد حسین(۱۴۰۲ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، محمد حسین(۱۳۸۱ش). سنن النبی. ترجمه حسین استاد ولی. تهران: پیام آزادی.
طبرسی، فضل بن حسن(بیتا). مجمع البیان. تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی. تهران: ناصر خسرو.
طریحی ، فخرالدین(۱۳۷۵ش). مجمع البحرین. تحقیق سید احمد حسینی. تهران: کتابفروش مرتضوى.
عامری، علی؛ طاهری‌نیا، علی باقر(۱۳۹۵). نشانه‌شناسی ادبی شخصیت فرعون در قرآن کریم. فصلنامه پژوهش‌های ادبی قرآنی. سال چهارم. ش۲. ص۱۴۴-۱۶۵.
غلامی، مجاهد(۱۴۰۰). ساحت‌های دلالی و رمزگانی تصویر جلد کتاب‌های نقد ادبی. فنون ادبی. دانشگاه اصفهان. س۱۳ ش ۳۷ زمستان. ص۳۰-۱۳.
فاضل مسعودی، محمد(۱۴۲۰ق). اسرار الفاطمیه. قم: انتشارات زائر.
فراشبندی، علیمراد(۱۳۳۶ش). تاریخ و جغرافیای برازجان(سنگر مجاهدین). شیراز: چاپخانه احمدی.
فراهیدى، خلیل بن احمد(۱۴۱۴ق). العین. قم: اسلامی.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب(بیتا). بصائر ذوى التمیز فی لطائف الکتاب العزیز. بیروت: المکتبه العلمیه.
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی(۱۴۰۶ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علی(ع).
قارى، علی محمد(بیتا). جمع الوسایل فی شرح الشمایل، قاهره(بی‌نا)
قرشی، علی اکبر(۱۳۷۱ش). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسالمه.
قرطبی، محمد بن احمد(۱۳۶۴ش). الجامع الأحکام القرآن الکریم. تهران: ناصر خسرو.
قمی، عباس بن محمدرضا(۱۳۶۴ش). مفاتیح الجنان. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
قمی، عل بن ابراهیم(۱۴۱۱ق). تفسیر قمی. بیروت: دار السرور.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم(۱۴۲۲ق). ینابیع الموده لذوی القربی. قم: دار الأسوه.
الکفوى، ابوالبقاء ایوب(۱۴۱۲ق). الکلیات معجم فی المصطلحات و الفروق و اللغویه. بیروت: مؤسسه الرساله.
کریمی، محمود(۱۳۹۹ش). مدخل بخل. تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب(۱۴۰۷ق). الکافی. تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الإسالمیه.
کوفی، فرات بن ابراهیم(۱۴۱۰ق). تفسیر فرات الکوفی. تصحیح محمد کاظم. تهران: مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الإرشاد الإسلامی.
گرامی، محمد علی(۱۳۸۵ش). حدیث لولا فاطمه. قم: دفتر آیت الله العظمی محمد علی گرامی.
لحمدانی، حمید(۲۰۰۰). بنیه النص السردی. المرکز الثقافی العربی للطباعه و النشر. ط۲.
مجلسی، محمدباقر(۱۴۰۳ق). بحارالأنوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
مجلسی، محمدباقر(۱۴۰۴). مرآه العقول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ناشناس(۱۲۸۸ق). مولود النبی. ترجمه محمدباقر خشتی. دشتستان(روستای خیرآباد): حسینیه حاج بهروز حاجی زاده.
هامون، فلیپ(۱۹۹۰). سیمیولوجیه الشخصیات الروائیه. ترجمه سعید بنکراد. الرباط. المغرب: دار الکلام.
الهندى، رحمه الله خلیل الرحمن(بیتا). الموسوعه الذهبیه(بی‌جا): مکتبه الثقافه الدینیه.
References
Abu Mekhnaf Azdi, L. (n.d). Birth certificate of Hazrat Amir al-Mu’minin Ali (AS). Translated by Mohammad Taghi Musawi. Qom: Kalam Mandegar Publication [In Persian]
Al-Bustani, B. (n.d). Bustani Encyclopaedia. Beirut: Dar al-Marafeh [In Persian].
Al-Hindi, R. (n.d). Al-Masua Az-Zahbiyyah. Al-Thaqqafat Library [In Persian].
Al-Kafawi, A. (1991). Al-Qiyat al-Majjm in Al-Tirmidh and Al-Farooq and Al-Laghuyeh. Beirut: AlRasalah Institute [In Persian].
Al-Sahili, A. (1991). Al-Roudh al-Anaf. Beirut: Darahiya al-Trath al-Arabi [In Persian].
Alusi, M. (1996). Ruhul-Ma’ani in Tafsir Al-Qur’an al-Azeem. Beirut: Dar al-Fakr [In Persian]
Ameri, A., & Taherinia, A. (2015). Literary semiotics of Pharaoh’s character in the Holy Qur’an. Qur’anic Literary Research Quarterly, 4(2), 144-165 [In Persian]
Anonymous (1909). Mawlud al-Nabi. (n.p) [In Persian].
Arbili, A. (1983). Kashful Ghumma in the knowledge of the Imams. Beirut: Dar al-Adwa [In Persian].
Bahrawi, H. (1990). Baniya al-Shakal Al-Rawai. Beirut: Al-Marqas Al-Arabi Cultural Center [In Persian].
Bayhaqi, A. (n.d). Dalail al-Nabwa. Translated by Mahmoud Mahdawi Damghani. Tehran: Scientific and Cultural Publication [In Persian].
Delshad Tehrani, M. (2006). Seerah Nabavi (Practical Logic). Tehran: Darya Publication [In Persian].
Faiz Kashani, M. (1985). Al-Wafi, Isfahan. Isfahan: Library of Imam Amir al-Momenin Ali (AS) [In Persian].
Farahidi, K. (1993). Al Ain. Qom: Islamic Publication [In Persian].
Farashbandi, A. (1957). History and geography of Barazjan (stronghold of Mojahedin). Shiraz: Ahmadi Printing House [In Persian].
Fazel Masoudi, M. (1999). Asrar al-Fatimia. Qom: Zaer Publication [In Persian].
Firouzabadi, M. (n.d). Basair Dhu al-Tamiz in Lataif al-Kitab al-Aziz. Beirut: Al-Alamieh Library [In Persian].
Garami, M. (2006). Hadith of Lula Fatimah. Qom: Office of Grand Ayatollah Mohammad Ali [In Persian].
Gholami, M. (2021). The significational and figurative area of the images of literary theory and criticism books’ cover. Literary Arts (University of Isfahan), 13(4), 13-30. Doi: 10.22108/liar.2022.130730.2071 [In Persian].
Halabi, A. (1996). Major al-Hafaz in Tafsir al-Al-Faz. Beirut: Dar al-Kutub al-Alamieh [In Persian]
Hamdawi, J. (2015). Al-Simiutiqiya trends. Beirut: Al-Moght al-Arabiya for Translation [In Persian].
Hamon, P. (1990). Semiology of fictional characters. Translated by Saeed Bankrad. Morocco: Dar AlKalam [In Persian].
Ibn Abil-Hadid, A. (1983). Commentary on Nahj al-Balaghah. Qom: Ayatullah al-Marashi al-Najafi Library [In Persian].
Ibn Asaker (1994). History of the city of Damascus. Beirut: Dar al-Fakr [In Persian].
Ibn Ashur, M. (1999). Tahrir Wat-Tanweer. Beirut: Al-Tarikh Al-Arabi Foundation [In Persian].
Ibn Babawaih, M. (n.d). Al-Khisal. Qom: Jameah Modaresin [In Persian].
Ibn Babawaih, M. (n.d). Ma’anil- Akhbar. Qom: Islamic Publications Office [In Persian].
Ibn Babawaih, M. (n.d). Al al-Sharia’. Qom: Davari bookstore [In Persian].
Ibn Babuyeh, M. (n.d). Man La Yahdhurul Faqih. Qom: Islamic Publication Office [In Persian].
Ibn Darid, M. (1990). Al-Alashaq, to the efforts of Abdus Salam Mohammad Haroun. Beirut: Dar alJalil [In Persian].
Ibn Hazm (1997). Jamehara Ansab al-Arab. Beirut: Dar al-Kutub al-Alamieh [In Persian]
Ibn Hisham (1993). Seerah al-Nabiyyah. Beirut: Al-Maqabah Al-Elamiya [In Persian].
Ibn Manzoor, M. (1993). Lisanul-Arab. Beirut: Dar Sadir [In Persian]
Ibn Shahr Ashub, M. (2000). Manaqib Al Abi Talib. Qom: Allameh Publication [In Persian].
Karimi, M. (2019). Badkhal. Tehran: Big Islamic Encyclopedia [In Persian].
Khosravani, I. (2012). Clay and Kamaraj of Persian Gulf crossing. Shiraz: Arat Adib Mostafavi [In Persian].
Kilini, M. (1986). Al-Kafi. Tehran: Dar Al-Kitab al-Islamiyyah [In Persian].
Kufi, F. (1989). Tafsir of Firat al-Kufi. Tehran: (n.p) [In Persian].
Lahmdani, H. (2000). Baniya al-Nas al-Sardi. Arabic Cultural Center for Printing and Publishing [In Persian].
Majlisi, M. (1983). Biharul-Anwar. Beirut: Al-Wafa Foundation [In Persian].
Majlisi, M. (1983). Mir’atull-Aqoul. Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya [In Persian].
Qari, A. (n.d). Al-Usayl collection in Shahr al-Shamayil. Cairo: (n.p) [In Persian].
Qomi, A. (1990). Tafsir Qomi. Beirut: Dar al-Suror [In Persian].
Qommi, A. (1985). Mafiyat al-Jannan. Tehran: Farhang Islamic Publishing House [In Persian].
Qundozi, S. (2001). Yanabi Al-Mouda Lzavi al-Qorabi. Qom: Dar al-Aswah [In Persian].
Qurashi, A. (1992). Quran Dictionary. Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyyah [In Persian].
Qurtobi, M. (1985). Al-Jamee for the rules of the Qur’an. Tehran: Nasser Khosrow Publication [In Persian].
Ragheb Esfahani, A. (1997). The Vocabulary of Al-Qur’an al-Karim. Beirut: Dar al-Adhawa [In Persian].
Saberi, H. (2001). The seal of the prophets (PBUH). Mashhad: Astan Quds Razavi Publication [In Persian].
Saleh, S. (Ed.) (1993). Nahj al-Balagha. Qom: Dar al-Hijrah Institute [In Persian].
Sobhani, J. (2006). Forough Ebadit. Qom: Bostan Kitab Publication [In Persian].
Tabarsi, F. (n.d). Majma al-Bayan. Tehran: Nasser Khosrow Publication [In Persian].
Tabatabai, M. (1982). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur’an. Beirut: Al-Alami Foundation for Press [In Persian].
Tabatabai, M. (2002). Sunan al-Nabi. Translated by Hossein Ostad Vali. Tehran: Payam Azadi Publication [In Persian].
Tareehi, F. (1996). Bahrain Assembly. Tehran: Mortazavi Bookstore [In Persian].
Taslim Jahormi, F. (2021). Analysis of the personality of Imam Ali (AS) in the poetry of the Safavid period based on the theory of Philip Hamon. Imam Ali Studies, 12(24), 1-30. Doi: 10.30465/alavi.2023.7603 [In Persian].
The Holy Quran.