پیامبر اکرم و تربیت نظامی

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

پیامبر اکرم و تربیت نظامی

نویسنده: غلامرضا صالحی

منبع: فرهنگ کوثر ۱۳۸۵ شماره ۶۸

دین مقدّس اسلام، جامع تمامی ادیان الهی و کامل‌ترین آیینی است که بشر تاکنون به خود دیده است. اسلام با اینکه رأفت و رحمت عظیمی را برای همه بندگان خدا به ارمغان آورده و مبنای اصلی کار پیامبر(ص) نیز بر اساس محبّت بوده است، امّا هیچ‌گاه به مسلمانان اجازه کوتاهی و سکوت در مقابل دشمنان اسلام و آنان که به هر نحوی در صدد ضربه زدن به دین و نظام اسلامی بر می‌آیند، نداده است و این، یکی از مزیّت‌های بزرگ اسلام و آموزه‌های ناب نبوی(ص) می‌باشد که به مسلمانان دستور داده تا با تمام قدرت و قوا با بیگانگان مقابله کنند و در این راه، هیچ‌گونه سستی ننمایند؛ چنان‌که قرآن کریم، مؤمنان واقعی را چنین توصیف کرده است: «مُحَمّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ؛^۱ محمّد(ص) فرستاده خداست و کسانی که همراه او هستند، بر کافران سخت‌گیر و با همدیگر مهربان‌اند». یکی از کارهای مهّم و اساسی پیامبر اکرم(ص)، تربیت نظامی و افزایش روحیه جنگاوری و دلاوری مسلمانان بود که در این نوشتار به ابعاد مختلف آن اشاره می‌نماییم.
معنای جنگ در اسلام
مقابله با دشمنان و دفع فتنه‌های آنان، برخلاف بعضی از درگیری‌های قبیله‌ای و کینه‌توزانه و استبدادی، در اسلام معنای بسیار والا و ارزنده‌ای دارد. جنگ در اسلام، به معنای پیکار با دشمن به منظور تأمین آزادی تبلیغ دین، محکم ساختن پایه‌های صلح و به دست آوردن سعادت مادی و معنوی انسان‌ها ، با رعایت اصول جوانمردی و شرافت است. از شرایط جنگ عادلانه اسلامی، این است که با اصول انسانی مطابق و هدف آن برقرار ساختن صلح دائم و ایجاد آرامش در بلاد و همچنین احترام کامل به جان و مال مردم بی‌گناه است.
قرآن کریم به پیامبر اکرم(ص) دستور می‌دهد با کسانی که در پی جنگ و فتنه‌گری نیستند، در هر جای عالم که باشند، با عدالت و محبّت رفتار کند و این، از مزیّت‌های ویژه اسلام است: «لا یَنْهاکُمُ اللّهُ عَنِ الّذینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنّ اللّهَ یُحِبّ الْمُقْسِطینَ؛^۲ خداوند، شما را از کسانی که در دین با شما نمی‌جنگند و شما را از دیارتان طرد نمی‌کنند، نهی نمی‌کند که با آنان محبّت بورزید و به عدالت رفتار کنید. به درستی که خداوند، عدالت‌گران را دوست دارد».
ولی از طرف دیگر به پیامبر اکرم(ص) دستور بیزاری و دوستی نکردن با دشمنان را می‌دهد و چنین می‌فرماید: «إِنّما یَنْهاکُمُ اللّهُ عَنِ الّذینَ قاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‏ إِخْراجِکُمْ أَنْ تَوَلّوْهُمْ وَ مَنْ یَتَوَلّهُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ؛^۳ همانا خداوند، شما را از دوستی با کسانی که در دین با شما سر جنگ دارند و شما را از سرزمین خود جدا می‌سازند، برحذر می‌دارد و کسی که با آنان دوستی و همکاری کند، ستمگر است.
اهمیّت و فضیلت جهاد
انسان با دید مادی نمی‌تواند مسائل را به خوبی ارزیابی کند؛ زیرا تمام سودها و ضررها را در محدوده مادّیات می‌بیند. انسان مادّیگرا حق دارد که از جهاد و جنگ گریزان باشد؛ چون همه چیز خود را در صورت جهاد در نابودی و فنا می‌بیند؛ ولی هرگاه دید الهی و هدف‌دار گردد، بینش انسان دگرگون می‌شود و با آغوش باز به جهاد فی سبیل الله می‌پردازد. قرآن کریم، جهاد و دفاع را به نفع خود مسلمانان می‌داند و به اصحاب رسول الله(ص) فرمان می‌دهد که با تمام قوا در این امر حیاتی، شرکت کنند: «انْفِرُوا خِفافًا وَ ثِقالاً وَ جاهِدُوا بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ فی سَبیلِ اللّهِ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُون؛^۴ سبکبار و گرانبار بسیج شوید. و با اموال و جان‌های خود در راه خدا جهاد کنید؛ این به نفع شما است، اگر بدانید».
پیامبر اکرم(ص) یکی از بهترین اعمال را جهاد در راه خدا معرفی می‌کند و چنین می‌فرماید: «اَفضلُ اَلاعمال عِندالله ایمانٌ لاشکَّ فیه و غزوٌ لاغلول فیه و حجَ مبرور؛^۵ برترین اعمال نزد خدا، ایمانی است که در آن شک نباشد و جنگی است که در آن خیانتی نباشد و حجّی است که مقبول باشد».

آن حضرت در جای دیگر، جهاد و پیکار در راه خدا را از تمام زخارف دنیا برتر و بالاتر دانسته، چنین می‌فرماید: «غُدوه اَو رواحَهٌ فی سَبیل اللِه خَیرٌ من الدُّنیا و ما فیها؛^۶ رفتن یا برگشتن در راه خدا(جهاد فی سبیل الله) از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است.» عثمان بن مظعون می‌گوید: روزی خدمت رسول اکرم(ص) مشرف شدم و از آن حضرت سؤال کردم که: می‌خواهم برای سیاحت و گردش، به کوه و دشت بروم. در پاسخ سفارش فرمودند: «یا عثمانَ لاتَفعَل، فانَّ سیاحَهَ اُمَّتی الغزوَ و الجِهادُ؛^۷ ای عثمان! چنین مکن، سیاحت امتّ من جهاد و پیکار است».
در واقع آن حضرت «جهاد» را یکی از راه‌های کسب روحیه آرامش برای مسلمانان می‌داند، حضرت رسول(ص) در باب فضیلت جهاد چنین می‌فرماید:«کُلّ حَسناتِ بنی آدم تُحصیها الملائکَهُ اِلّا حَسَناتِ المُجاهدینَ، فَانَّهم یَعجُزُونَ عن علمِ ثوابها؛^۸ ملائکه تمامی حسنات بنی آدم را حساب می‌کنند، مگر حسنات مجاهدان در راه خدا را؛ چرا که به درستی آنها از دانستن ثواب حسنات مجاهدان، ناتوان هستند».
در روایتی دیگر، پیامبر اکرم(ص) جهاد را یکی از کلیدهای بهشت رضوان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «السُیوف مفاتیحُ الجَنَه؛^۹ شمشیرها، کلیدهای بهشت هستند».

شهادت، هدیه ایده‌آل جهاد
بی شک آدمی برای مرگ و هجرت، خلق شده است و مرگ، لباسی است که خواه ناخواه و دیر یا زود، بر اندام انسان پوشانده خواهد شد و کسی را از آن گریزی نیست. یکی از ثمرات خوب جهاد که از آن می‌توان به عطیّه خداوند به بندگان یاد کرد، «شهادت» و رسیدن به لقای الهی می‌باشد. قرآن کریم سیمای شهیدان را این‌گونه ترسیم کرده است: «وَ لا تَحْسَبَنّ الّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللّهِ أَمْواتًا بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ، فَرِحینَ بِما آتاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالّذینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛^۱۰ هرگز گمان مبر آنها که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده‌اند؛ بلکه آنان زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند. آنها به خاطر نعمت‌ها که خداوند به آنان تفضّل کرده است، خوشحال و شادند و به کسانی که هنوز به آنان ملحق نشده‌اند، بشارت می‌دهند که هیچ ترس و اندوهی بر آنان نیست».
پیامبر اکرم (ص) در فضیلت شهادت می‌فرمایند: «ما من قطره اَحِبُّ الی الله تعالی من قَطرهِ دَم فِی سَبیل اللهِ او قَطَرهَ دَمعِ فی جوفِ اللیل مِن خَشیَهِ اللهِ؛^۱۱ هیچ قطره‌ای در نزد خدا، دوست داشتنی‌تر از قطره خونی که در راه خدا ریخته شود و یا قطره اشکی که در دل شب از ترس خدا سرازیر شود، نیست».
حضرت شهادت را موجب حیات ابدی انسان معرفی می‌کند و چنین می‌فرماید: «فجاهِد فی سبیلِ الله، فَانّکَ اِن تُقتِل کِنتَ حَیّاً عِند الله تُرزقِ؛^۱۲ پس در راه خدا جهاد کن! زیرا اگر کشته شوی، زنده خواهی بود و در نزد خدا روزی خواهی خورد».
پیامبر اکرم(ص) شهید را دارای هفت خصلت بزرگ می‌دانند و می‌فرمایند:
«از طرف خدا به شهید هفت امتیاز داده می‌شود: اول: نخستین قطره‌ای که از خونش می‌ریزد، تمامی گناهان او بخشیده می‌شود. دوم: سرش بر دامان دو حورالعین قرار می‌گیرد، و آنها غبار را از صورتش پاک می‌کنند و به او می‌گویند: مرحبا به تو! و او نیز همان را در پاسخ می‌گوید. سوم: بر او لباس‌های بهشتی پوشانده می‌شود. چهارم: نگهبان‌های بهشتی با بوی بسیار خوش به سوی او پیشی می‌گیرند و هرکدام می‌خواهند او را با خود ببرند. پنجم: مقام و منزلت خود را در بهشت می‌بیند. ششم: به روح او گفته می‌شود: در هر جای بهشت که می‌خواهی، گردش کن. هفتم: نظر می‌کند به وجه الهی، که آن مایه راحتی و آرامش، برای هر پیامبر و شهید است».^۱۳
پیامبر و پیامدهای جهاد
بر اثر وقوع جنگ و دفاع، نیروهای زیادی از میان می‌روند و بهترین نیروها و استعدادها از دست می‌روند و نبرد حق علیه باطل نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ لکن در دیدگاه نورانی پیامبر اکرم(ص) این نبرد نور علیه ظلمت، نتایج و آثاری را به جای می‌گذارد که جبران کننده هر نوع کاستی است. اکنون به این آثار می‌پردازیم.
جهاد و خواری دشمنان اسلام
هرگاه کار به جایی برسد که پندها و اندرزهای رسول اکرم(ص) فایده‌ای نبخشد و دشمنان داخلی و خارجی دست از اقدامات کینه توزانه خود بر ندارند، نوبت برخورد محکم و قاطع می‌رسد تا بدین وسیله، دشمن به سزای خود برسد و خوار و ذلیل گردد، و مؤمنین پیروز و شاد شوند. «قاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِأَیْدیکُمْ وَ یُخْزِهِمْ وَ یَنْصُرْکُمْ عَلَیْهِمْ وَ یَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنینَ؛^۱۴ شما با آن دشمنان به جنگ برخیزید تا خدا آنان را به دست شما عذاب کند و خوار گرداند و شما را بر آنها پیروز کند و دل‌های اهل ایمان را شفا دهد.
پیامبر اکرم(ص) جهاد را موجب رهایی از شرّ دشمنان و راحت شدن از فتنه‌های آنها معرفی می‌کند و می‌فرماید: «جاهِدوا فی الله القریب و البعید، فی الحضر و السّفر، فانّ الجهاد بابُ منٌ ابواب الَجنَّه و اّنهُ ینجی صاحبه من الهمِّ و الغمّ؛^۱۵ نزدیک و دور را، در حضر و سفر، در راه خدا جهاد کنید. جهاد، دری از درهای بهشت است و همانا جهاد، جهادگر را از غم و ناراحتی (از دشمنان) نجات خواهد داد».
جهاد و محو جهالت و گمراهی
اسلام در میان اهداف جهاد و پیکار ، بیش از همه به هدایت بندگان خدا توجه کرده است. پیامبر اکرم(ص) بعد از فتح مکّه هدف اصلی از جهاد خود را هدایت و سعادت مردم معرفی می‌کند و مانند حضرت یوسف(علیه السلام)  همه آنان را می‌بخشد و چنین می‌فرماید: «لا تَثْریبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمینَ؛^۱۶ هیچ سختی و تنگنایی امروز بر شما نیست. خداوند، شما را می‌آمرزد و او رحم کننده‌ترین رحیمان است».

حضرت علی(علیه السلام)  با اشاره به جنگ‌های پیامبر اکرم(ص)، افزایش ایمان و هدایت را از آثار جهاد برمی‌شمارد و می‌فرماید: «وَ لَقد کِنّا مَعَ رَسولِ الله(ص) نَقتُل ابائنا و ابنائنا و اِخواننا و اَعمامنا، ما یَزیدُنا ذلِکَ الَّا ایماناً و تسلیماً و مُضیاً علی اللّقم و صبراً علی مَضَضِ الالم و جدّاً فی جهاد العدوّ؛^۱۷ در رکاب پیغمبر(ص) در جهاد، پدران و فرزندان و برادران و عموهای خود را به قتل می‌رساندیم. و همانا این کار، بر ایمان و تسلیم و استقامت در راه راست وتحمَّل سوزش رنج و جدّیِت در جهاد با دشمن می‌افزود».
جهاد و خاموشی فتنه‌های عالم
پر واضح است که اگر آدمی در برابر جنایت‌ها و فسادهای عالم، هیچ نگوید و عکس العملی از خود نشان ندهد، اندک زمانی نخواهد گذشت که فساد و تباهی، عالم‌گیر می‌شود و جایی برای اسلام و امنیِّت باقی نمی‌ماند. خداوند متعال به پیامبر خویش دستور می‌دهد که با دشمنان خدا به جهاد برخیزد تا فتنه‌های عالم از میان برود: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلّهُ لِلّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنّ اللّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصیر؛^۱۸ با دشمنان خدا جهاد کنید تا در زمین فتنه و فسادی باقی نماند و آیین همه، خدایی گردد».
در جای دیگر، خداوند متعال فساد و ویرانی زمین را از آثار وجودی دشمنان و کافران می‌داند و می‌فرماید: «وَ لو لا دَفْعُ اللّهِ النّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ اْلأَرْضُ؛^۱۹ و اگر خداوند بعضی از مردم را در مقابل برخی دیگر برنمی‌انگیخت، فساد زمین را فرا می‌گرفت».
جهاد و عزّت و بی‌نیازی
جهاد در راه خدا، پیروزی سعادت و دنیا و آخرت انسان را به ارمغان می‌آورد و موجب می‌شود که مؤمنان، عزیز و محترم شوند و با آرامش خاطر بیشتر در راه سعادت و پیشرفت خویش قدم گذارند. رسول اکرم(ص) پیکار را موجب ایجاد مجد و عظمت می‌داند و می‌‌فرمایند: «اٌغزوا تٌورثوا ابنائکم مجداً؛^۲۰ جنگ کنید تا برای فرزندان خود عزّت و بزرگواری به ارث گذارید».
آن حضرت در جای دیگر پیکار در راه خدا را، عامل اصلی به دست آوردن فواید دنیوی بسیار می‌داند و می‌فرماید: «جاهدوا تغنموا؛^۲۱ در راه خدا جهاد کنید تا فایده و غنیمت ( فراوان ) ببرید».
جهاد و نجات مستضعفین جهان
اسلام از ما خواسته است تا علاوه بر خودسازی و پاک گردانیدن جامعه اسلامی از لکّه‌های ننگ، به فکر تمامی محرومان و مظلومان عالم نیز باشیم و در حدّ امکان، آنان را از دست جهانخواران نجات دهیم؛ هرچند آنان مسلمان و موحّد نباشند، و این همان است که در زمان حضرت مهدی(عجّ) تحقق خواهد یافت. قرآن کریم در این باره چنین مسلمین را خطاب قرار داده است: «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الّذینَ یَقُولُونَ رَبّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَهِ الظّالِمِ أَهْلُها…؛^۲۲ چرا در راه خدا و در راه [نجات] مردان و زنان و کودکان که تضعیف شده‌اند ، پیکار نمی‌کنید؛ همان افرادی که می‌گویند: خدایا! ما را از این سرزمین که اهل آن ستمگرند، بیرون ببر».
پیامبر اکرم(ص) بی‌توجّهی و بی‌اعتنایی به مظلومان عالم را، از صفات ناپسند و غیر انسانی می‌داند و ما را به دفاع و همدردی با مظلومان جهان دعوت می‌نماید: «مَن اَصَبح لا یَهتَمّ بِاَمرِ المُسلِمینَ فَلَیسَ مِن المُسلِمینَ و مَن شَهِدَ رَجُلاً یُنادی یا للمُسلمینَ فَلم یُجِب فَلیسَ مِن المُسلمینَ؛^۲۳ هرکس که صبح کند، در حالی که به امر مسلمانان اهتمام نورزد، از مسلمانان نیست. و هرکس شخصی را ببیند که فریاد می‌کند: «ای مسلمانان! به دادم برسید.» و اجابت نکند، از مسلمانان نیست».
پیامبر اکرم(ص) و آداب جهاد
با توجه به اهداف عظیمی که اسلام از جنگ و جهاد دارد، «پیکار» دارای شرایط خاصی است که با رعایت آنها، جهاد بهتر صورت می‌گیرد و نتایج ویژه‌ای بر آن مترتب می‌گردد و آنها از این قرارند:
۱. توکّل به خداوند
از وعده‌های حتمی خداوند، نصرت و یاری مؤمنان در جهاد با دشمنان خداوند می‌باشد، و بی‌شک این دست غیبی الهی بود که پیامبر اکرم(ص) و اصحاب اندک و انگشت شمار او را در آن دوران سخت یاری رسانید. به این حقیقت، قرآن کریم این گونه اشاره می‌کند: «یا أَیّهَا النّبِیّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنینَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ…؛^۲۴ ای پیامبر! مؤمنان را بر جهاد ترغیب نمای. اگر از شما بیست نفر شکیبا باشند، بر دویست نفر چیره می‌شوند…».
پیامبراکرم(ص) این درس بزرگ را به مسلمین جهان داده است که نباید هیچ‌گاه از رحمت و عنایات غیبی الهی غفلت کرد و با «توکّل» می‌توان پیروز میدان شد. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«وقتی پیامبر خدا(ص) می‌خواست گروهی را به جنگ بفرستد، آن را فرا می‌خواند و او را در کنار خود و اصحابش می‌نشاند و می‌فرمود: «سیروا بِسمِ اللهِ و باَللِه وَ فی سَبیل اللِه و علی مِلّهِ رَسُولِ الله(ص)؛^۲۵ به نام خدا، برای خدا، در راه خدا، و به روش رسول خدا (توکّل برخدا) حرکت کنید».
۲. صبوری و استقامت در مشکلات
یکی از عوامل مهم برای کسب نتایج مطلوب در جهاد، بردباری و عدم سستی است. خداوند متعال، روحیه ویژه‌ای به پیامبراکرم(ص) و مؤمنان داده است، و در صورت بردباری و تحمل مشکلات، به آنان مژده پیروزی و سرافرازی داده است: «وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ اْلأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ؛^۲۶ سستی نکنید و ناراحت (از نتیجه و آینده) نباشید و شما پیروز هستید، اگر با ایمان باشید».

عمران بن حصین می‌گوید: «وقتی مردم در روز جنگ احد بر اثر شکست ابتدائی مسلمین از مشرکین از اطراف رسول اکرم(ص)متفرق شدند، علی(علیه السلام) درحالی که شمشیرش را حمائل کرده بود، در مقابل پیامبراکرم(ص) ایستاد و به دفاع از او پرداخت. آن حضرت از او پرسید: یا علی! چرا تو مانند دیگران فرار نمی‌کنی؟حضرت علی(علیه السلام)  چنین فرمود: «یا رَسوُلَ الله اَرجعُ کافِراً بَعد اسلامی؛^۲۷ آیا من بعد از اسلام آوردن به کفر باز گردم؟».
و این نکته، از صلابت و استقامت این دو بزرگوار در جنگ و جهاد، حکایت دارد.
۳. تعدی نکردن به حقوق انسان‌ها
در عرف بین‌المللی، «جنگ» چیزی جز قتل و غارت و اسارت، معنا و مفهومی ندارد؛ ولی دستورهای اسلام و سفارش‌های پیامبراکرم(ص)غیر از این می‌باشد و اسلام از مسلمانان خواسته است که فقط با افرادی که در جنگ شرکت دارند، به پیکار برخیزند و به دیگران و حتی بدون دلیل و مصلحت، به «طبیعت» تعرض نکنند: «وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللّهِ الّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنّ اللّهَ لا یُحِبّ الْمُعْتَدینَ؛^۲۸ در راه خدا با آنان که با شما به جنگ برمی‌خیزند، جهاد کنید، ولکن ستمکار نباشید که خداوند ظالمان را دوست ندارد».
پیامبراکرم(ص)در فرمایشی زیبا، حفظ حقوق دیگران را در جنگ، این‌گونه بیان می‌فرماید: «لا تَغدروا و لا تغلّوا و لا تمثّلوا و لا تقطعوا شجراً الاّ ان تضطرّوا الیها و لا تقتلوا شیخاً فانیاً و لا صبیّاً و لا امرأه؛^۲۹ مکر و حیله نکنید، خیانت نکنید، کشته‌های دشمن را مثله نکنید، درختی را قطع نکنید، مگر آنکه ناچار شوید، پیرمرد و کودک و زنی را نکشید».
برخلاف جنگ‌های مرسوم جهان که از هرگونه وسیله‌ای برای کشتن بندگان خدا بهره می‌گیرند، پیامبراکرم(ص) این روش‌ها را ناجوان‌مردانه می‌خواند. حضرت علی(علیه السلام)  در این باره می‌فرماید: «نَهی رَسُولُ الله اَن یُلقی السّمُّ فی بِلاد المُشرکینَ؛^۳۰ رسول خدا(ص) نهی کرده است که سمّ در بلاد مشرکین استعمال گردد».
پیامبر و آمادگی دائمی در برابر دشمن
لشکر اسلام باید در برابر دشمن همواره از آمادگی‌های لازم برخوردار باشد تا بتواند در تمامی مواقع، با نهایت قدرت و صلابت، رو به روی دشمن بایستد. و این، سفارش مؤکّد قرآن کریم می‌باشد که پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان را به مجهّز شدن به قوی‌ترین سلاح‌های روز دعوت می‌کند: «وَ أَعِدّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوّ اللّهِ وَ عَدُوّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ؛^۳۱ و شما (مؤمنان) در مقام مبارزه با دشمنان، خود را مهیّا کنید و تا حدی که می‌توانید، آذوقه و آلات جنگی و اسبان سواری برای تهدید دشمنان خدا و دشمنان خودتان و کسانی که شما نمی‌شناسید و خدا آنها را می‌شناسد، فراهم سازید».
در روایتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است که منظور از «قوّه» در آیه فوق، فراهم سازی تیر و سلاح است که این دو از مصادیق بارز دفاع است.^۳۲ پیامبر اکرم(ص) برای تشویق مسلمانان به پیکار و آماده سازی ساز و برگ نظامی، چنین می‌فرماید: «الا اِنَّ الله عزّوجلّ لیدخلَ الجّنَهَ بالسهّم الواحِد الثلاثه الجنّه، عَامِلُ الخَشبهَ و المُقوَیّ به فی سَبیل اللهِ و الرّاَمی به فی سَبیل اللهِ؛^۳۳ آگاه باشید که خداوند به وسیله یک تیر جنگی، سه نفر را داخل بهشت می‌کند: اول، کسی که چوب کمان را بسازد. دوم، کسی که رزمنده را در راه خدا تجهیز کند. سوم، کسی که تیر را در راه خدا( به سوی دشمن) پرتاب کند».
همچنین می‌فرماید: «عَلّمِوا اَبنائِکُم الرَّمی و السّباحَه؛^۳۴ به فرزندان خود تیراندازی و شنا بیاموزید». می‌توان این دستور را، موضوع نظامی و استراتژیکی و در جهت آمادگی بیشتر امت اسلام دانست.
پیامبر(ص) و آسیب‌های ترک جهاد
علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان^۳۵ نقل می‌کند: پیامبر اکرم(ص) در گرمای سوزانی به سوی جنگ «تبوک» خارج شدند. مردی از بنی سلمه، خطاب به مردم گفت: در گرما نروید. و هوا بسیار سوزان بود. خداوند این آیه شریفه را که مربوط به ترک‌کنندگان جهاد است، نازل کرد. «فَرِحَ الْمُخَلّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللّهِ وَ کَرِهُوا أَنْ یُجاهِدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی سَبیلِ اللّهِ وَ قالُوا لا تَنْفِرُوا فِی الْحَرِّ قُلْ نارُ جَهَنّمَ أَشَدّ حَرّا لَوْ کانُوا یَفْقَهُونَ؛^۳۶ برجای ماندگان، به (خانه) نشستن خود، پس از رسول خدا شادمان شدند، و از اینکه با مال و جان خود جهاد کنند، کراهت داشتند و گفتند: «در این گرما بیرون نروید». بگو : «آتش جهنم، سوزان تر است…».

اگر مسلمانان از جنگ در راه خدا دوری کنند، کیان و نظام اسلامی در معرض خطر قرار خواهد گرفت و عزّت و آرامش آنان به چالش جدّی کشیده خواهد شد؛ چنان که رسول خدا(ص) ترک پیکار و مجاهدت را موجب بدبختی و گرفتاری و ذلّت معرفی می‌کند و می‌فرماید: «…فَمَن تَرَکَ الجَهاد اَلبسهِ الله ذِلّاً فی نَفِسه و فقراً فی مَعیشَته و محقاً فی دینه…؛^۳۷ هرکس که جهاد را ترک کند، خداوند لباس ذلَّت در نفس، و فقر و تنگدستی در زندگی، و تباهی در دین را بر او خواهد پوشاند».
پی نوشت‌ها:
۱. فتح / ۲۹.
۲. ممتحنه/ ۸.
۳. ممتحنه/ ۹.
۴. توبه/ ۴۱.

5. بحار الانوار ، ج ۱۰۰، ص۱۱.
   ۶. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۴۴.
   ۷. وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۱۰.
   ۸. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۴۳.
   ۹. همان.
   ۱۰. آل عمران / ۱۶۹ و ۱۷۰.
   ۱۱. بحار الانوار ، ج ۱۰۰، ص ۵۰.
   ۱۲. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۴۲.
   ۱۳. وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۱۰.
   ۱۴. توبه / ۱۴.
   ۱۵. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۴۵.
   ۱۶. توبه / ۹۲.
   ۱۷. نهج البلاغه، فیض الاسلام، خ ۵۵، ص ۱۴۴.
   ۱۸. انفال / ۳۹.
   ۱۹. بقره / ۲۵۱.
   ۲۰. وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۹.
   ۲۱. فروع کافی، ج ۵، ص ۸.
   ۲۲. نساء/ ۷۵.
   ۲۳. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۶۶.
   ۲۴. انفال، / ۶۵.
   ۲۵. بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۵.
   ۲۶. آل عمران، / ۱۳۹.
   ۲۷. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۵۶.
   ۲۸. بقره، / ۱۹۰.
   ۲۹. الوافی، ج ۲، جزء۹، ص ۱۷.
   ۳۰. فروع کافی،ج ۵، ص ۲۸.
   ۳۱. انفال،/ ۶۰.
   ۳۲. الوافی، ج ۲، جزء ۹، ص ۲۶.
   ۳۳. وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۱۰۸.
   ۳۴. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۶۶.
   ۳۵. تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۶۴.
   ۳۶. توبه، / ۸۱.
   ۳۷. بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۹.