گفته ها و رفتارهاى وحدت آفرین رسول اکرم(ص)
نویسنده: سید جواد حسینی
منبع: نشریه پاسدار اسلام، شماره۳۰۹
شکّى نیست که وحدت یک ملّت و انسجام پیروان یک مکتب باعث عزّت و قدرت و شوکت آنان مىشود، و به این جهت در طول تاریخ کسانى با قدرت و پیروز بودهاند که انسجام و وحدت خویش را حفظ کردهاند. حتى پیروان باطل نیز آن‌گاه توانستهاند به مقاصد شیطانى خویش دست یابند که انسجام و وحدت خویش را بر محور منافع مشترک حفظ نمودهاند. جامعه و ملّت اسلام نیز از این قاعده مستثنى نیست، عزّت و اقتدار جامعه اسلامى در گرو اتحاد و انسجام آنها است چنان که ذلّت و خوارى و بیچارگى آنان را در جدایى و تفرقه و اختلاف باید جستجو کرد. شاهد زنده این سخن اوضاع عصر حاضر است که مسلمانان با این که اکثر منابع انرژى و نفتى و گازى دنیا را در اختیار دارند و مناطق مهم دریایى و سوق الجیشى از آن آنها مىباشد، با این حال بیشترین درگیرىها، قتل‌ها و غارت‌ها و چپاولگرى توسط قدرت‌هاى مخالف اسلام و مسلمین، در مناطق مسلمین على الخصوص خاورمیانه وجود دارد، این نیست مگر به خاطر اختلاف شدیدى که در جامعه اسلامى حاکم است و دست‌هاى خیانت‌پیشه هر روز بر آن دامن مىزند.
بنیان‌گذار مکتب نجات بخش اسلام، پیامبر رحمت و عزّت دعوت خویش را با شعار توحید آغاز کرد و تمام همّ و غمّ خویش را بر ایجاد وحدت و حفظ آن در جامعه اسلامى، بنا نهاد.
هم گفتههاى او وحدت آفرین و انسجام بخش بود و هم رفتارهاى او اتحاد بخش و اختلاف زدا بود.
به بهانه سال اتحاد ملّى و انسجام اسلامى، برآنیم که برخى گفتهها و سخنان آن حضرت و برخى رفتارها و سیره او را بازخوانى کنیم.
الف: سخنان وحدت آفرین
تذکر این نکته ضرورى است که اکثریت و جماعت بودن نشانه حقانیت نیست، چنان‌که در اقلّیّت بودن همیشه نشانه حقانیّت نیست، آنچه در مورد روایات آتى مَد نظر است همآهنگى و همراهى با اکثریت مردم است و در مسائل حق، و یا همآهنگى و اتحاد بر محور و منافع مشترک جامعه اسلامى است.
۱. خدا با جماعت
رسول اعظم(ص) فرمود: «یَدُاللّهِ مَعَ الجَماعَه؛۱ دست خدا با جماعت است».
۲. جدایى از جماعت هرگز
«مَنْ فَارَقَ جَمَاعَهَ اَلْمُسْلِمِینَ قِیدَ شِبْرٍ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَهَ اَلْإِسْلاَمِ مِنْ عُنُقِهِ؛۲هرکس یک وجب از جماعت جدا شود خدا طوق مسلمانى را از گردنش مىبرد».
چرا که تقویت و بقاى اسلام بستگى به همگرایى و اتحاد جامعه مسلمین دارد.
۳. همگرایى رحمت و اختلاف عذاب
همچنان که قرآن کریم بدترین بلاى زمینى را اختلاف و تفرقه در میان مردم مىداند آنجا که فرمود: «قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ؛۳ بگو او قادر است که از بالا یا از زیر پاى شما، عذابى بر شما بفرستد، یا به صورت دستههاى پراکنده شما را باهم بیامیزد، و طعم جنگ(و اختلاف) را به هریک از شما به وسیله دیگرى بچشاند».
پیامبر اکرم(ص) نیز مىفرماید: «الجَماعَهُ رَحمَهٌ و الفُرقَهُ عَذابٌ؛۴ همگرایى و اتفاق رحمت الهى است و تفرقه و جدایى عذاب».
اثر این عذاب را به خوبى امروزه ملتهاى اسلامى مشاهده مىکنند و مىبینند که بر اثر اختلاف و تفرقه چگونه مورد اهانت و تاخت و تاز قدرت‌هاى جهانى و صهیونیست‌ها قرارگرفتهاند، قبله اول آنها اشغال، کشورهاى عراق و افغانستانو… زیر چکمههاى قدرت جهان‌خوار آمریکا به ویرانه تبدیل شده است. اگر کشورهاى اسلامى کمترین همگرایى و اتحاد داشتند چنین فاجعههایى رخ نمىداد.
۴. تفرقه و مرگ جاهلى
در روایات بسیارى از شیعه و سنّى نقل شده که عدم شناخت امام زمان هر عصر مساوى با مرگ در دوران جاهلیت است، چرا که امام نظام امّت و محور جامعه است. جدایى از جماعتى که بر این محور حرکت مىکند نیز نوعى مرگ جاهلیت است.
حضرت ختمى مرتبت فرمود: «مَنْ فَارَقَ اَلْجَمَاعَهَ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیَّهً؛۵ کسى که از جماعت جدا گردد،[و راه تفرقه را در پیش گیرد] به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است».
۵. اتحاد راهى به بهشت
ایمان و عمل صالح انسان را به بهشت مىرساند، یکى از بارزترین مصداق‌هاى عمل صالح همگرایى و همدلى است.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَن سَرَّهُ أن یَسکُنَ بُحبوحَهَ الجَنَّهِ فَلیَلزِمِ الجَماعَهَ؛۶ هرکه مىخواهد در میان بهشت جاى گیرد، همراه جماعت شود».
۶. شیطان از جماعت به دور است
هرجا همکارى و همگرایى و همدلى باشد شیطان نیز کمتر نفوذ دارد، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «فَإِنَّ اَلشَّیْطَانَ مَعَ اَلْوَاحِدِ وَ مِنَ اَلاِثْنَیْنِ أَبْعَدُ؛۷ شیطان با یک تن است و از دو تن دورتر است».
و در بیان دیگر فرمود: «اِثنانِ خَیرٌ مِن واحِدٍ وَ ثَلاثَهٌ خَیرٌ مِنِ اثْنَینِ و أربَعَهٌ خَیرٌ مِن ثَلاثَهٍ؛ فَعَلَیکُم بِالْجَماعَهِ؛۸ دو تن از یکى بهتر است و سه تن از دو تن بهتر و چهار تن از سه بهتر پس با هم باشید».
۷. همگرایى حتّى در غذا خوردن
همدلى و اتحاد هم در امور مهم و سرنوشت ساز جامعه اسلامى لازم و ضرورى است و هم در امور عادى و ساده همچون طعام خوردن.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کُلوا جَمیعاً وَلاتَفَرَّقوا، إِنَّ طَعامَ الْواحِدِ یَکْفِی الِاثْنَینِ، وَطَعامَ الِاثْنَینِ یَکْفِی الثَّلاثَهَ والاربَعَهَ، کُلوا جَمیعاً وَلاتَفَرَّقوا، فَإِنَّ الْبَرَکَهَ مَعَ الَجماعَهِ؛۹ با همدیگر بخورید و از هم جدا مشوید، که غذاى یک تن براى دو تن نیز کافى است و غذاى دو تن براى سه تن و چهارتن کافى است. با همدیگر بخورید و از هم مپاشید که برکت با جماعت است».
این روایت نشان مىدهد که همگرایى باعث برکت در غذا نیز مىشود.
۸. زمینه اتحاد را فراهم کنید
گاه پیامبر اکرم(ص) به سفارش‌هایى مىپردازد که زمینه اتحاد و همدلى را فراهم نموده و ریشه اختلاف را از بین مىبرد، از جمله فرمود: «اسْتَوُوا وَ لَا تَخْتَلِفُوا فَتَخْتَلِفَ قُلُوبُکُم؛۱۰ با یکدیگر [در مسائل مادّى و مالى] برابر باشید نه مختلف تا دل‌هاى شما با هم اختلاف پیدا نکند». در جاى دیگر فرمود: «اِسْتَوُوا تَسْتَوی قُلُوبُکُمْ وَ تَماسُّوا تَراحَمُوا؛۱۱ با یکدیگر برابر باشید تا دلهایتان برابر شوند و با هم نزدیک شوید تا مورد رحمت قرار گیرید».
و گاه زمینهها و محورهاى اتحاد را بیان نموده و عوامل کاذب برترى را نفى مىکند: «أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ رَبَّکُمْ وَاحِدٌ وَ إِنَّ أَبَاکُمْ وَاحِدٌ کُلُّکُم مِن آدَمَ و آدَمُ مِن تُرابٍ ِإِنَّ أکرَمُکُم عِندَ اللّهِ أتقاکُم لاَ فَضْلَ لِعَرَبِیٍّ عَلَى عَجَمِیٍّ إِلاَّ بِالتَّقْوَى؛۱۲ اى مردم! خداى شما یکى است و پدرتان یکى است، همه فرزند آدمید و او از خاک است. کسى از شما گرامىتر است که پرهیزکارتر است. عرب را بر عجم برترى نیست مگر با تقوا و پرواپیشگى».
۹. شیاطین بانیان تفرقه و اختلاف
هم شیاطین جنّى و هم قدرت‌هاى شیطانى تلاش‌شان در این است که بین مردم و ملّتها اختلاف ایجاد کنند تا بیشتر و بهتر بر آنها مسلّط گردند و از آنها بهتر بهره کشى نمایند.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اِنَّ إِبْلِیسَ یَضَعُ عَرْشَهُ عَلَى الْمَاءِ، ثُمَّ یَبْعَثُ سَرَایَاهُ، فَأَدْنَاهُمْ مِنْهُ مَنْزِلَهً أَعْظَمُهُمْ فِتْنَهً، یَجِیءُ أَحَدُهُمْ فَیَقُولُ: فَعَلْتُ کَذَا وَکَذَا، فَیَقُولُ: مَا صَنَعْتَ شَیْئًا، وَ یَجِیءُ أَحَدُهُمْ فَیَقُولُ: مَا تَرَکْتُهُ حَتَّى فَرَّقْتُ بَیْنَهُ وَبَیْنَ أهْلِهِ، فَیُدْنِیهِ مِنْهُ وَیَقُولُ: نِعْمَ أَنْتَ؛۱۳ به راستى شیطان تخت خویش را بر آب گذاشته است و سپاهیان خویش را به این سوى و آن سوى مىفرستد. هرکس گمراهى بزرگترى پدید آورد، جایگاهش بدو نزدیکتر است. یکى از آنان مىآید و مىگوید: «چنین کردم و چنان کردم» شیطان مىگوید: «کارى نکردهاى» یکى دیگر مىآید و مىگوید: «فلان کس را رها نکردم تا میان او و خویشانش جدایى انداختم، آن‌گاه شیطان او را به خود نزدیک مىسازد و مىگوید:تو چقدر خوبى».
ب: رفتارهاى وحدت آفرین
حضرت ختمى مرتبت تنها گوینده و دعوت کننده به اتحاد و همدلى نبود؛ بلکه سیره و رفتار او کاملاً در مسیر اتحاد و تقویت همدلى بود که به نمونههایى اشاره مىشود:
۱. مسجد مرکز وحدت و همدلى
اوّلین اقدام حضرت در مدینه ساختن مسجد بود، مرکز عبادت، وحدت، مشورت و خدمت و قضاوت، تصمیمگیرىهاى کلان، محوریّت مسجد و نماز در سیره تمام انبیاء به چشم مىخورد. خداوند اولین نقطه خشکى را کعبه و سپس زمین را از زیر آن گسترش داد، مسجد در هر روز سه تا پنج نوبت محل اجتماع مسلمانان است و هفتهاى یک بار در روز جمعه، محل اجتماع بزرگ‌تر آنان مىباشد، عمدهترین کاربرىهاى مسجد در صدر اسلام این موارد بود:
مسجد مرکز اسلامى و محل اجتماع مسلمانان، مسجد محل بیت المال و خزانه کشور، مسجد پناهگاه مردم در مواقع اضطرارى و جنگ، مسجد دادگسترى و محل صدور احکام کیفرى، مسجد مجلس شورا و قانون‌گذارى، مسجد مرکز تعلیم و تربیت، مسجد کتابخانه و انبار مهمّات، مسجد آموزشگاه نظامى و تربیت بدنى، مسجد محل پخش اعانات مالى، مسجد خوابگاه مستمندان و آسایشگاه سربازان آماده، مسجد محل نگهدارى غنایم۱۴ و…تمامى این موارد نقش سازنده در استحکام جامعه اسلامى، وحدت و همدلى و همگرایى مردم دارد.
جالب این است که در هنگام ساخت مسجد نیز وحدت و همآهنگى و مشارکت عمومى تبلور یافته بود. تمام مسلمانان در ساختن و فراهم کردن وسائل ساختمانى شرکت کردند؛ حتى پیامبر اکرم(ص) نیز مانند سایر مسلمانان از اطراف سنگ مىآورد. «اسیر ابن صفیر» جلو رفت و عرض کرد: اى رسول خدا اجازده دهید تا سنگ را من ببرم. حضرت فرمود: «اذهب فاحمل غیره؛ برو سنگ دیگرى بیاور» این حرکت حضرت باعث ترغیب و تشویق بیشتر دیگران مىشد.
یکى از مسلمانان این شعر را خواند:
لئن قعدنا و النبىّ یعمل
فذاک منّا العمل المضلّل
هرگاه ما بنشینیم و پیامبر کار کند، چنین کارى براى ما موجب ضلال و گمراهى است.
و هنگام کار براى مسجد، شخص پیامبر و تمامى مسلمانان شعارى را تکرار مىکردند که تقویت کننده وحدت و همگرایى مسلمانان بود.
آن شعار این بود:
لاعیش الّا عیش الآخره
اللهمّ ارحم الانصار و المهاجره
زندگى حقیقى همان زندگى آخرت است. پروردگارا بر انصار و مهاجر ترحم بفرما.۱۵
۲. تخریب مسجد تفرقه ساز
دوازده نفر از منافقان به نام جاریه بن عامر، مجمع بن جاریه، زیدبن جاریه، یزید بن جاریه، ودیعه بن ثابت، خذام بن خالد، عبداللّه بن نبتل، بجاربن عثمان، ابوحبیبه بن ازعر، معتّب بن قشیر، عباد بن حنیف، ثعلبه بن حاطب،۱۶ مسجدى در مقابل مسجد قبا ساختند که معروف شد به “مسجد ضرار”. پایان کار مسجد همزمان شد با بسیج لشکریان اسلام به سوى تبوک. پنج نفر از منافقین در شرف حرکت پیامبر اسلام (ص) سراسیمه به محضرش رسیدند و اعلام داشتند که: «اى رسول خدا ما نمایندگان اشخاصى هستیم که در محل هستند، و مسجد ساختهایم براى عدّه کمى نیازمند و براى شبهاى بارانى و سرد زمستانى، و دوست مىداریم که پیش ما بیائید و با ما در آن مسجد نماز بگزارید» حضرت پاسخ قاطع را به بعد از مراجعت از تبوک محوّل نمود. وقتى حضرت از تبوک برگشت و به “ذى اوان”۱۷ فرود آمد خبر آن مسجد و نیّت تفرقه افکنانه بانیان آن به پیامبر وحى شد.
« وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ، لَا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا؛۱۸(گروه دیگر از منافقین) کسانى هستند که مسجدى ساختند براى زیان (به مسلمانان) و (تقویت) کفر و تفرقه میان مؤمنان و کمین‌گاه براى کسى که با خدا و پیامبرش از پیش مبارزه کرده بود، آنها سوگند یاد مىکنند که نظرى جز نیکى (و خدمت) نداشتهایم، امّا خداوند گواهى مىدهد که آنها دروغگو هستند! هرگز در آن (مسجد) قیام (و عبادت) مکن».
پس از نزول آیه پیامبر(ص) “عاصم بن عدى عجلانى” و “مالک بن دختم سالمى” را فراخواند و فرمود: به سوى این مسجد که اهل آن ستمگرند بروید و آن را خراب کنید و آتش بزنید، بعد از تخریب و آتش، پیامبر دستور داد که محل آن را مزبله کرده و در آن نجاسات و مردار متعفن بریزند.۱۹
چون پدید آمد که آن مسجد نبود
خانه حیلت بُد و دام یهود
پس نبى فرمود کانرا برکنید
مطرح خاشاک و خاکستر کنید
صاحب مسجد، چو مسجد قلب بود
دانهها بر دام ریزى، نیست بود
پس محک زن کار خود اى مرد کار
تا نسازى مسجد اهل ضرار۲۰
آرى، همان پیامبرى که براى ایجاد وحدت و همدلى و عبادت خداوندى، مسجد مىسازد، وقتى احساس کند مسجد براى تفرقه و جدایى مسلمین ایجاد شده است دستور تخریب آن را مىدهد.
این چنین کژ بازئى مىباختند
مسجدى جز مسجد او ساختند
فرش و سقف و قبهاش آراستند
لیک تفریق جماعت خواستند
۳. ایجاد اخوّت و برادرى
تمرکز مسلمانان در مدینه فصل جدیدى در زندگانى پیامبر پدید آورد، او قبل از ورود به مدینه، فقط در صدد جلب قلوب و تبلیغ آیین خود بود، ولى امروز باید بسان یک سیاست‌مدار پخته و کارآزموده موجودیت خود و هواداران خود را حفظ کرده و نگذارد دشمنان داخلى و خارجى در صفوف آن نفوذ کنند و وحدت و همگرایى آنان را به خطر اندازد. در این میان سه عامل جامعه آنروز و وحدت آن را با خطر روبرو ساخته بود:
۱. خطر قریش و عموم بت پرستان شبه جزیره عربستان.
۲. یهودیان یثرب، که در داخل و خارج شهر زندگى مىکردند و ثروت و امکانات زیادى داشتند.
۳. اختلافى که میان هواداران او و «اوس» و «خزرج» وجود داشت.
مهاجرین و انصار، از آنجا که پرورش یافته در محیط‌های مختلف بودند، در طرز تفکر و معاشرت فاصله زیادى با هم داشتند. وانگهى اوسیان و خزرجیان، که جمعیّت انصار را تشکیل مىدادند، صدو بیست سال با هم نبرد کرده و دشمنان خونى یکدیگر به شمار مىرفتند، ولى پیامبر اکرم تمام این مشکلات را به طرز خردمندانه از هم گشود. او درباره دو مشکل نخست، دست به کارهایى زد که در جاى خود بیان شده است.
و مشکل اختلاف هواداران خود را با مهارت خاصى از بین برد. وى از طرف خدا مأمور گشت که مهاجرین و انصار را با یکدیگر برادر کند روزى در یک انجمن عمومى در منطقه «نخیله» در حالى که پیامبراکرم(ص) به همراه هفتصد و چهل نفر حضور داشتند جبرئیل نازل شد و فرمود: خداوند میان فرشتگان عقد برادرى بسته است، تو نیز بین اصحاب عقد اخوّت ببند «تَآخَواْ فِی اللهِ اَخَوَیْنَ اَخَویْنَ؛ دو تا دوتا برادر دینى شوید» و حضرت نیز این دستور را اجرا کرد.
ابوبکر با عمر، عثمان با عبدالرحمان، سلمان با ابوذر، طلحه با زبیر، مصعب با ابو ایّوب انصارى، حمزه با زید بن حارثه، ابودرداء با بلال، جعفر طیار با معاذ بن جبل، مقداد با عمار، عایشه با حفصه، امّ سلمه با صفیّه و شخص پیامبر(ص) با على(ع) و… عقد اخوّت بستند.۲۱
البته این یک دستورى نبوده که مخصوص دوره پیامبر اکرم(ص) بوده باشد، بلکه قرآن آن را به صورت دستور همیشگى در آورده و مىفرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛۲۲ همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند، پس میان برادران خود(در صورت اختلاف و نزاع) صلح و آشتى برقرار کنید و از خدا پروا کنید تا مورد رحمت قرار گیرید».
این آیه، رابطه مؤمنان با یکدیگر را همچون رابطه دو برادر دانسته، که در این تعبیر نکاتى نهفته است، از جمله:
الف: دوستى دو برادر، عمیق و پایدار است
ب: دوستى دو برادر، متقابل است، نه یک سویه.
ج: دوستى دو برادر بر اساس فطرت و طبیعت است، نه جاذبههاى مادى و دنیوى.
د: دو برادر در برابر بیگانه، یگانهاند و بازوى یکدیگر.
ه: اصل و ریشه دو برادر یکى است.
و:توجّه به برادرى مایه گذشت و چشم پوشى است.
ز: در شادى او شاد و در غم او غمگین است.۲۳
سفارش‌هایى براى تحکیم برادرى
پیامبراکرم(ص) به ابلاغ آیه قرآن درباره اخوت و انجام عمل آن در صدر اسلام اکتفا نمىکند، بلکه سفارش‌هاى متعددى دارد براى دوام و تحکیم این برادرى در جامعه، که به نمونههایى اشاره مىشود:
۱. جنگیدن و ناسزاگویى ممنوع
فرمود: «قِتالُ المسلمِ کُفرٌ ، و سِبابُهُ فُسوقٌ لا تَحِلُّ لمُسلِمٍ أن یَهجُرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثَه أیٌامٍ؛۲۴ جنگیدن با مسلمان کفر(عملى) است و دشنام دادنش باعث فسق مىشود و روا نیست که مسلمانى با برادر خویش بیش از سه روز قهر کند».
۲. نگاه تند ممنوع
«ما یحلّ لمؤمنٍ ان یشتدّ الى اخیه بنظرهٍ تؤذیه؛۲۵روانیست که مؤمنى به تندى به برادرش نگاه کند تا آزارش دهد».
۳. هرچه برخود روا مىدارید به دیگران روا دارید
فرمود: «ما کَرِهتَهُ لِنَفسِکَ فَاکرَهْ لِغَیرِکَ، و ما أحبَبتَهُ لِنَفسِکَ فأحبِبْهُ لِأخیکَ؛۲۶ هرچه براى خویش نمىپسندى براى دیگران مپسند و آنچه براى خویش دوست مىدارى، براى برادرت دوست بدار».
۴. دفاع از آبروى دیگران
رسول گرامى اسلام(ص) مىفرماید: «مَنْ ذَبً عَنْ عِرْضِ أَخِیهِ بِالْغِیبَهِ کَانَ حَقّاً عَلَى اَللَّهِ أَنْ یُعْتِقَهُ مِنَ اَلنَّارِ؛۲۷ هرکس در پشت سر برادر از آبروى او دفاع کند، برخدا لازم است که از آتش دوزخ حفظش کند».
۵. کینه از برادر دینى نداشتن
رسول خدا(ص) فرمود: «من نظر الى اخیه نظر مودّهٍ لم یکن فى قلبه احنه لم یطرف حتّى یغفر اللّه ما تقدّم من ذنبه؛۲۸ هرکس به دیده مهربانى به برادر خویش نظر کند و کینه در دلش نباشد، خداوند هم گناهان گذشتهاش را مىآمرزد».
۶. وعده خلافى، هم ممنوع
و فرمود: «لا تُمارِ أخاکَ، ولا تُمازِحهُ، ولا تَعِدهُ مَوعِدَهً فَتُخلِفَهُ؛۲۹ با برادر (دینىات)مجادله مکن، و با او شوخى مکن، و با او وعده شکنى مکن».
۷. یار او باش
رسول خدا(ص) فرمود: «لِیَنْصُرِ الرَّجُلُ أَخاهُ ظالِما أَوْ مَظْلُوما إِنْ کانَ ظالِما فَیَنْهاهُ فَإِنَّهُ لَهُ نُصْرَهٌ وَإِنْ کانَ مَظْلوماً فَیَنْصُرُهُ؛؛۳۰ آدمى باید برادر خویش را یارى کند چه ستمگر باشد و چه ستمکش، اگر ستمگر است او را بازدار که این است یارى کردن او و اگر ستمکش است، یارىاش دهد».
تمام این سفارشات ریز و درشت هم در وحدت مذهبى و ملّى نقش سازنده و کارساز دارد و هم در وحدت و انسجام ملى و دینى نقش ایفا مىکند.
از آنچه گفتیم به خوبى مىتوان نتیجه گرفت که پیامبر اکرم(ص) هم با سخنان ژرف و عمیق خویش بر وحدت جامعه اسلامى و بیان عوامل آن پاى فشرده است و هم با سیره و رفتار خویش به خوبى ایجاد اتحاد و همدلى و همگرایى را براى جامعه اسلامى آنروز به ارمغان آورد.
پىنوشتها
۱. نهج الفصاحه، ترجمه ابراهیم احمدیان، قم، انتشارات گلستان ادب، ص ۱۳۳، شماره ۱۰۰۸.
- کافی، ج۱، ص۴۰۴
۳. سوره انعام، آیه ۶۵.
۴. نهج الفصاحه، همان، ص ۱۳۳، ش ۱۰۰۹.
۵. همان، ص ۱۳۲، ش ۱۰۰۷.
۶. همان، ش ۱۰۰۶. - مکارم الأخلاق،ج۱، ص۲۵۹
۸. همان، ص ۱۳۲.
۹. همان، ص ۱۳۲.
۱۰. همان، ص ۸۲.
۱۱. همان، ص ۸۳ روایت ۵۰۰.
۱۲. همان، ص ۸۲، ش ۴۹۹.
۱۳. همان، ص ۱۱۱، ش۷۹۹.
۱۴. ر.ک: فروغ ابدیت، جعفر سبحانى، قم دفتر تبیلغات اسلامى، ج ۱، ص ۴۵۰؛ مسجد نهاد عبادت، حسن رهبرى، دبیرخانه ستاد عالى مساجد، ص ۲۳۴؛ سیره پیامبر اکرم، محسن قرائتى، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، ص ۸۵.
۱۵. فروغ ابدیت، همان، ص ۴۵۳ – ۴۵۴.
۱۶. مغازى، واقدى، ترجمه محمد مهدوى، دانشگاه تهران، ج ۳، ص ۷۹۷.
۱۷. نام جایى است که تا مدینه یک ساعت راه فاصله دارد.
۱۸. سوره توبه، آیات ۱۰۸ – ۱۰۷.
۱۹. مجمع البیان، طبرسى، بیروت، دارالمعرفه، دوم، ۱۴۰۸، ج ۵، ص ۱۱۰.
۲۰. مثنوى مولوى.
۲۱. بحارالانوار، محمد باقر مجلسى، ج ۳۸، ص ۳۳۵؛ سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۱۲۳ – ۱۲۶.
۲۲. سوره حجرات، آیه ۱۰
۲۳. سیره پیامبراکرم(ص)، همان، ص ۸۵ – ۸۶.
۲۴. نهج الفصاحه، همان، ص ۸۲، ش ۵۰۹.
۲۵. همان، ص ۸۳، ش ۵۱۴. - همان، ش ۵۱۵.
- الترغیب و الترهیب، ج۳، ص۵۱۷
۲۸. همان، ش ۵۱۸. - تحف العقول، ص۴۹.
۳۰. همان، ص ۸۲، ش ۵۱۱.