مراحل تأثیر رسالت پیامبر(ص)

رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در بخش‌های گوناگون جهان آفرینش منشاء آثار فراوانی بوده است، چنان‌که در جوامع مختلف بشری، تأثیر خاص خود را به همراه داشته است. در این مبحث ابتدا مراحل مختلف تأثیر رسالت آن حضرت و سپس وظیفه جهانیان در برابر آن تبیین می‏شود:
۱ ـ خدای سبحان،رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) را درمیان نانویسان عرب ودرس نخواندگان حجاز برانگیخت: «هو الذی بعث فی الأُمیین رسولاً منهم یتلوا علیهم ایاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمه»^۱ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آیات الهی را بر آنان تلاوت می‌کرد و اسرار کتاب آسمانی را به آنها می‌آموخت و آنها را به تهذیب و تزکیه نفوس دعوت می‌کرد. آن حضرت خود، امّیی بود که در مکتب خداوند، عالم شد سپس معلم دیگر امّیین قرار گرفت. ـ پس اولین مرحله رسالت آن حضرت، تلاوت آیات الهی، تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت برای تأثیرگذاری بر امّیین می‏باشد. البته نکته تکمیلی در این باره در پایان پنجمین مرحله خواهد آمد.
۲ ـ خداوند بر اساس این که «و ما أرسلنا من رسولٍ إلا بلسان قومه»^۲، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را به عنوان پیامبری که در میان عرب زبان‌ها ظهور کرده و آنها را با زبان عربی به معارف بلند الهی دعوت می‌کند، معرفی کرد: «إنّا جعلناه قرءناً عربیاً لعلّکم تعقلون»^۳ بنابر این مرحله دوم تأثیر رسالت آن حضرت، تحولی است که در منطقه تازی زبان‌ها به‌وجود آورده است.
۳ ـ مرحله سوم، تحولی است که رسالت آن حضرت در همه جوامع بشری، اعم از عرب یا غیر عرب، به بار آورده است. خداوند در این باره می‌فرماید: «وما أرسلناک إلا کافه للناس»^۴، «وما أرسلناک إلا رحمه للعالمین»^۵ «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیراً»^۶ تا آن جا که بشریت به سر می‌برد و اندیشه و فکری هست، قلمرو رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خواهد بود، خواه جوامع عصر نزول وحی، و خواه اعصار دیگر، خواه مردم حجاز و خواه مردم مناطق دیگر.
۴ ـ رسالت آن حضرت از جوامع بشری فراتر رفته و تا آن جا که فکر واندیشه در میان موجودات زمین هست، تأثیر می‌گذارد. در این باره خداوند می‌فرماید: «قل لئن اجتمعت الإنس والجن علی أن یأتوا بمثل هذا القرءان لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعضٍ ظهیراً»^۷ مستفاد از این آیه که نسبت به جن و انس تحدّی دارد، این است که جن هم مانند انس در برابر رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مسئولیت دارد. چنان‌که آیه مبارکه «فبأیّ ءالاء ربّکما تکذبان»^۸ نیز ناظر بر مسئول بودن جن و انس است.
بنابر این تا آن جا که محیط اندیشه است ـ اندیشه بلند انسانی یا اندیشه متوسط پریان ـ همه آنها را رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در برگرفته است. همگان در برابر وحی الهی مسئولند، چنان‌که خداوند می‌فرماید: «قل أُوحی إلیَّ أنه استمع نفر من الجن»^۹؛ عده‌ای از جنیان سخنان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را شنیده و به آن ایمان آوردند.
۵ ـ رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مناطقی هم که شهود و عرفان، حضور و ظهور دارد، اثر تازه‌ای به همراه داشت. ولادت آن حضرت که زمینه بعثت و رسالت آن حضرت بود همان‌گونه که در زمین آثار فراوانی را به دنبال داشت و در کتاب‌های تاریخی به‌طور اجمال نقل شده است، در آسمان هم اثری گذاشت که در قرآن کریم چنین بیان شده است: «و أنّا لمسنا السماء فوجدناها ملئت حرساً شدیداً وشهبا و أنّا کنا نقعد منها مقاعد للسمع فمن یستمع الان یجد له شهاباً رصداً ٭ و أنّا لا ندری أشرٌّ أُرید بمن فی الأرض أم أراد بهم ربهم رشداً»^۱۰ البته آسمانی که قرآن کریم از آن سخن می‌گوید در بسیاری از موارد، غیر از آسمانی است که در هیئت و نجوم مطرح است، چنان‌که مقصود از «اهل آسمان» فرشتگان هستند که شاگردان انسان کاملند.
تأثیر وجود مبارک رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آسمان‌ها به این نحو است که از سویی دست ناپاکان از معارف بلند آسمانی کوتاه شد و از سوی دیگر شاگردان آسمانی از علوم لدنّی آن حضرت به خوبی استفاده خواهند کرد.وقتی حوزه علمی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به چهره آسمانیان باز گردد و راهزنانی نباشند تا مانع بهره‌یابی صحیح باشند قهراً اهل آسمان از علوم لدنّی آن حضرت بهتر استفاده می‌کنند.
حاصل این که سراسر عالم درپیشگاه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، امّی، ناخوانا و نانویسا هستند، گرچه فرشتگان آسمان یا عالمان و حکیمان و فرزانگان زمینی و یا جنیان باشند، زیرا همه فضیلت‌مدارانِ علمی نسبت به آن مقامی که فاقدند، امی هستند.
با توجّه به اشارات قرآنی مذکور درباره مراحل مزبور، این‌گونه استفاده از قرآن نشان می‌دهد هرچه با شرح صدر بیشتری در قرآن تدبّر کرده و دید وسیع‌تری پیدا کنیم، هنگامی که دوباره به برداشت اولیه خود توجه می‌کنیم آن را حقّ، ولی محدود می‌یابیم. پس با تدبر تام در آیه «هوالذی بعث فی الأُمیین رسولاً»^۱۱ می‌فهمیم که خدا در میان همه امیین جهان، از انسان‌ها و غیر انسان‌ها، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را برگزید تا معلم آنها باشد، چون حوزه رسالت و خلیفه اللهی آن حضرت همه جهان است؛ گرچه وجود عنصری این خلیفه در زمین زندگی می‌کند ولی حوزه خلافتش همه ماسوی‌الله است، وکلمه «فی الأرض» در آیه «إنی جاعل فی الأرض خلیفهً»^۱۲، ظرفِ مجعول است نه حوزه رسالت و خلافت. یعنی خلیفه خدا در زمین به سر می‏برد، نه آن که حوزه خلافت وی تنها محدوده زمین باشد.
پاورقی‌ها:
۱ ـ سوره جمعه، آیه ۲
۲ ـ سوره ابراهیم، آیه ۴
۳ ـ سوره زخرف، آیه ۳
۴ ـ سوره سباء، آیه ۲۸
۵ ـ سوره انبیاء، آیه ۱۰۷
۶ ـ سوره فرقان، آیه ۱
۷ ـ سوره إسراء، آیه ۸۸
۸ ـ سوره الرحمن، آیه ۱۳
۹ ـ سوره جنّ، آیه ۱
۱۰ ـ سوره جنّ، آیات ۸ ـ ۱۰
۱۱ ـ سوره جمعه، آیه ۲
۱۲ ـ سوره بقره، آیه ۳۰