جشنواره خاتم
Khatam Festival

مصاحبه با سید مجید پور طباطبایی

2,103

جشنواره خاتم با موضوع داستان کوتاه پیامبر رحمت(ص) با هدف گسترش آثار ادبی درباره سیره پیامبر مکرم اسلام برگزار می شود.

در این خصوص با حجت الاسلام سید مجید پورطباطبایی کارشناس دینی در حوزه رمان و ادبیات و مدیر اسبق اداره کتاب در دوره مسئولیت آقای مسجد جامعی به مصاحبه پرداختیم

 

حجت الاسلام سید مجید پورطباطبایی

جشنواره «خاتم» به اعتلای جریان داستانی دین‌مدار کمک می‌کند

 

حجت‌الاسلام سیدمجید پورطباطبایی با اشاره به این‌که تولید داستان پیرامون پیامبر اکرم با زبان امروزی میسر است یا خیر، گفت: اگر منظورتان از امروزی منحنی تکامل شخصیت فردی باشد که دچار آزمون و خطا می‌شود نه، به عبارتی دیگر شخصیت خاکستری که دارای نقاط منفی است که به تدریج آنها را تبدیل به نقاط مثبت و روشن می­کند باید گفت نه.

این کارشناس امور دینی در ادامه گفت: علت اینکه نمی‌شود پیامبران را شخصیت داستانی قرار داد این است که حتی تردید­های آنها جنس و نوعش نیز با تردیدهای شخصیت­های عادی و معمولی متفاوت است. تردیدهای حضرت ابراهیم در مورد زنده شدن مردگان از جنس تردیدهای دکارتی و فلسفی نیست. ابراهیم ربوبیت الهی را قائل است و فقط از باب اطمینان قلب، خواستار دیدن چگونگی این احیا است. اگر کسی به اصل این ربوبیت قائل باشد می­تواند حتی داستان حضرت ابراهیم را از زاویه دید خدای لایزال بنویسد. یعنی همان کاری که علی موذنی در رمان انجام می­دهد. ولی وقتی اعتقادی به خدا نیست می­شود نیکوس کازانتزاکیس که در وسوسه مسیح، عیسی را اول انسانی عادی می­انگارد و او را از اوج الوهی به زیر می­کشد و به بشری کاملا زمینی که درگیر امور روزمره است تبدیل می­کند. سپس وسوسه­هایش را در لحظات آخر بر روی صلیب هم به تصویر می­کشد که به فکر زنا با یک زن فاحشه است و فیلمسازی به نام مارتین اسکورسیزی هم با نگاهی کاملا ضد دینی آن را با زبان سینما تحت عنوان آخرین وسوسه مسیح به تصویر می­کشد.

او اضافه کرد: تفاوت موذنی و کازانتزاکیس در این است که موذنی در ابتدا الهی بودن حضرت ابراهیم را قبول دارد و ناخودآگاه عصمت این پیامبر الهی را مد نظر قرار داده است ولی کازانتزاکیس چون اعتقادی به خدا ندارد از ابتدا به گونه­ای تردید­های شخصی خود را در وجود عیسی(ع) می­بیند. کما اینکه قبل از وسوسه مسیح در زوربای یونانی دیده بود.

 

 

*تخیل را نمی‌توان در شخصیت معصومین به کار گرفت

وی با اشاره به اینکه در نوشتن پیرامون ائمه معصومین پرداختن به اطرافیان مناسب‌تر است گفت: من هم موافقم که تخیل را نمی‌توان در شخصیت پردازی معصومین به‌کار گرفت اما می‌توان حواشی شخصیت ایشان نوشت. در مفاتیح الجنان مرحوم حاج شیخ عباس قمی از ماجرای تشرف شیخ رشتی به محضر امام عصر (عج) نوشته است. اگر فردی بخواهد این ماجرا را داستانی کند نمی‌تواند تخیل را به شخصیت امام عصر راه دهد ولی با وجود تخیل در شیخ رشتی و نشان دادن تردیدهایش در امکان تشرف و مشکلاتی که در این راه ممکن است به وجود آمده باشد و برطرف شدن مشکلات به واسطه امام عصر برای نائل آمدن به این تشرف به گونه‌ای خصلت‌های وجود امام عصر که مبتنی بر واقعیت است را می‌توان به تصویر کشید.

پورطباطبایی در ادامه با اشاره به این‌که برای نگارش داستان دینی باید مبانی داشت یا خیر، گفت: شاید به طور صریح و دقیق نتوان مبانی دقیق تعیین کرد اما قبل از هرچیز به داستان نویس دین مدار نیاز است. داستان نویسی که دین را باور کرده باشد و هنرمندی که دین بازیچه زبان و دکان او نباشد بلکه چون دین مدار است از ابزار داستان استفاده می­کند که این آموزه­ها را به مخاطب طالب قصه منتقل کند. کما اینکه نویسندگان بی دین و ضد دین نیز همین کار را می­کنند.

وی افزود: برای مثال گراهام گرین در مهمترین اثرش با عنوان آمریکایی آرام خواننده را به اوج داستان نگاری خود کشانده و به قول داستان نویسان قلاب خود را بر عمق جان خواننده فرو می­کند به ناگاه خطاب به قهرمان داستانش از عدم وجود خدا می­گوید. به عبارتی دیگر دین دار بودن یا نبودن نویسنده در اینجا نقش اصلی را بازی می­کند.

*داستان دینی داشتن، شدنی است

این کارشناس امور دینی گفت: این اتفاق شدنی است که داستان دینی داشته باشیم. ویکتور هوگو بی­نوایان یا مردی که می­خندد را با آن طول و تفصیل می­نویسد فقط برای اینکه زوایای این دو رمان لطافت و محبت مسیحیت را بنویسد. علی موذنی در رمان «دوازدهم» داستان دینی می­نویسد. در فیلمنامه ملیکا فیلمنامه­ای دینی می­نویسد و محبت و علاقه ما را نسبت به حضرت بقیه­الله الاعظم بیشتر می­کند در عین اینکه سایر آموزه­های دینی را مطرح می­کند و به آسیب­شناسی تشرفات به محضر امام زمان و دروغ­گویان این موضوع نیز می­پردازد.

*نویسندگان به اندازه سوژه‌ای چون پیامبران الهی بزرگ نشده‌اند

وی دلیل نوشته نشدن داستانی پیرامون شخصیت پیامبر اسلام در تراز جهانی را اینطور عنوان کرد: دلیل اینکه داستانی جهانی برای پیامبران نوشته نشده به خاطر این است که نویسندگان ما به اندازه موضوعی که می­خواهند در مورد آن بنویسنده رشد نیافته و بزرگ نشده­اند. اسلام را به عنوان دینی خاتم از صافی وجود خود عبور نداده­اند  تا بتوانند جهانی بنویسند. اگر تولستوی جنگ و صلح را قدرتمند می­نویسد برای این است که اعتقاد به خدا و دین را از صافی وجود گذرانده و ماجراهای داستان را از صافی ذهن و روح عبور داده و رمان بزرگی چون جنگ و صلح را خلق می­کند.

وی اضافه کرد: هیچ ضرورتی ندارد که نویسنده داستان معصومین یک عالم دینی باشد و شاید اصلا نباید هم باشد. نویسنده قبل از نوشتن باید به ابزار کار مسلط باشد یعنی فرم را بشناسد، شخصیت­ها را بفهمد و موقعیت­های داستانی را بفهمد. عالمان دینی به جهت وسعت و گسترش مقولات دینی فرصت پرداختن به شیوه­های روایت در داستان را ندارند و اگر بخواهند به فرآیند داستان نویسی بپردازند از کار خود باز خواهند ماند. البته این عالمان در اوج مباحث خود می­توانند منتقدان خوبی باشند تا غلط­های نویسندگان را برشمرند تا مانع از پایین آمدن نمره آثار نویسندگان باشند.

پورطباطبایی در ادامه به میزان منابع در دسترس نویسندگان نیز اشاره کرد و گفت: منابع دینی معتبر کم نیستند ولی منسجم و یکپارچه نیستند. برای اینکه نویسنده­ای بتواند پیرامون زندگی معصومین نوشته­ای داشته باشد لازم است یا خودش به تحقیق روی بیاورد. مانند علی موذنی که برای نوشتن کتاب «شب نامه» که انتشارات قدیانی آن را منتشر کرده بیش از ۳۰۰ کتاب را مطالعه کرده است. هر چند این امکان برای همه نویسندگان وجود ندارد اما راه میان­بری وجود دارد که با استفاده از مشاورین کار را جلو ببرد. در رمان دینی هم نویسنده می­تواند از یک عالم دینی کمک بخواهد تا او پژوهشی انجام دهد تا بار محتوای دینی متوجه آن مشاور باشد.

*جشنواره «خاتم» به اعتلای جریان داستانی دین‌مدار کمک می‌کند

وی در پایان به کارکرد و جایگاه جشنواره «خاتم» اشاره کرد و گفت: جشنواره «خاتم» اگر می­خواهد مانا و اثرگذار باشد قبل از هر چیز باید هیات علمی ویژه­ای متشکل از عالمان دین و نویسسندگان دین­دار و دین­مدار (نه آنان که دکان­داری دین می­کنند و برای گذران زندگی خود را دین­مدار نشان می­دهند) تشکیل دهد. این هیات در فرصت‌های مبسوط به چگونگی ادامه حیات این سنگ بنا که گذاشته شده بیندیشند و به اعتلای جریان داستانی دین­مدار در موضوعات مرتبط کمک کند.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.