سبک زندگی دینی در سیره نبوی

سبک زندگی دینی در سیره نبوی

پاکیزگی و بهداشت

 

اسلام در مقایسه با دیگر شرایع آسمانی، بیشترین اهمیت را به پاکیزگی و بهداشت عمومی داده و پیروان خود را بدان ترغیب نموده است. دستورات دینی در این رابطه به ‏قدری زیاد و متعدد است که کسی نمی‌‏تواند گمان این را داشته باشد که بهداشت و نظافت، سوغات مغرب زمین است و از اروپا به کشورهای اسلامی آمده است؛ بلکه آن ‏چه را غرب در زمینه بهداشت و پاکیزگی دارد از برکت اسلام می‌‏باشد؛ مسأله‏ای که خود غربی‏ها نیز به آن اعتراف نموده‏ و دانشمندانی هم‏ چون گوستاولوبون در کتاب تمدن اسلام و غرب به آن تصریح کرده‏اند.

سخن زیبا و جاودانه پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله نمونه‏ای از این‏ گونه تأکیدات می‏باشد؛ کلامی ماندگار که به بهداشت عمومی هم ‏چون بهداشت فردی سفارش می‏نماید:

«إنّ اللَّه تعالى طیّب یحبّ الطّیب نظیف یحبّ النّظافه، کریم یحبّ الکرم، جواد یحبّ الجود فنظّفوا أفنیتکم و لا تشبّهوا بالیهود»^۱ خداوند خوشبو است و بوى خوش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگى را دوست دارد، بزرگوار است و بزرگوارى را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پس جلوی خانه ‏هاى خویش را پاکیزه سازید و مانند یهودان مباشید.

آن رسول الهی به عنوان آورنده و مروج مکتب حیات بخش اسلام، نسبت به این امر سفارش می‏کردند و خود، بیشترین پایبندی را در امر نظافت و آراستگی به خرج می‏دادند و در مقام عمل اثبات ‏نمودند که آراستگی خصیصه‏ای جدا نشدنی در شخصیت ایشان است؛ تا حدی که نقل شده است در هنگام مسافرت و به منظور حفظ آراستگی و نظافت، پنج چیز را همراه خویش می‏بردند:

«أَنَّ النَّبِیَّ ص کَانَ إِذَا سَافَرَ حَمَلَ مَعَهُ خَمْسَهَ أَشْیَاءَ الْمِرْآهَ وَ الْمُکْحُلَهَ وَ الْمِذْرَى وَ السِّوَاکَ وَ الْمُشْطَ وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى وَ الْمِقْرَاض»^۲‏

پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله همواره در سفرها پنج چیز را همراه خود داشتند، آینه و سرمه و چنگال و مسواک و شانه و در روایتی دیگر قیچی نیز ذکر شده است.

• آراستگی ظاهری

حفظ وضعیت ظاهری سر و صورت و نیز لباس، مخصوصاً به هنگام حضور در جمع، از ویژگی‏ها و صفات بارز نبی مکرم صلّى ‏اللّه علیه و آله بوده است؛ در این زمینه نقل شده است:

«و کَانَ صلی‌الله علیه وآله یَنْظُرُ فِی الْمِرْآهِ وَ یُرَجِّلُ جُمَّتَهُ وَ یَتَمَشَّطُ وَ رُبَّمَا نَظَرَ فِی الْمَاءِ وَ سَوَّى جُمَّتَهُ فِیهِ وَ لَقَدْ کَانَ یَتَجَمَّلُ لِأَصْحَابِهِ فَضْلًا عَنْ تَجَمُّلِهِ لِأَهْلِه»^۳

پیامبر صلّى‏ اللّه علیه و آله همیشه خود را در آینه نگاه می‏کرد و موی سرش را شانه می‏زد و گاهی هم به جای آینه در ظرف آب نگاه می‌کرد و موی سر را مرتب می‌ساخت؛ علاوه بر این ‏که خود را برای خانواده آراسته و مهیا می‌کرد، برای برادران دینی هم خود را می‏آراست.

و هنگامی که از ایشان سؤال می‏شد، چرا خودتان را می‏آرایید؟ می‏فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ إِذَا خَرَجَ إِلَى إِخْوَانِهِ أَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُمْ وَ یَتَجَمَّل».^۴‏

خدا دوست دارد هنگامى که بنده مؤمنش به نزد برادر خود مى‏رود، خود را مرتّب و آراسته کند.

این روایت را نیز امام صادق علیه ‏السلام از پدر بزرگوارشان امام محمّد باقر علیه ‏السّلام نقل کرده‏اند:

«وَقَفَ رَجُلٌ عَلَى بَابِ النَّبِیِّ صلی‌الله علیه وآله یَسْتَأْذِنُ عَلَیْهِ قَالَ فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلی‌الله علیه وآله فَوَجَدَ فِی حُجْرَتِهِ رَکْوَهً فِیهَا مَاءٌ فَوَقَفَ یُسَوِّیَ لِحْیَتَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا فَلَمَّا رَجَعَ دَاخِلًا قَالَتْ لَهُ عَائِشَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْتَ سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَقَفْتَ عَلَى الرَّکْوَهِ تُسَوِّی لِحْیَتَکَ وَ رَأْسَکَ قَالَ یَا عَائِشَهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِذَا خَرَجَ عَبْدُهُ الْمُؤْمِنُ إِلَى أَخِیهِ أَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُ وَ أَنْ یَتَجَمَّل‏».^۵

مردى برد در خانه پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله ایستاد و اجازه ورود خواست. چون پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله خواست بیرون آید، در اطاق، کاسه چرمین کوچکى دید که آب داشت، کمى ایستاد و در آن نگاه کرد تا محاسن خود را صاف و مرتّب کند؛ هنگامى که به درون خانه بازگشت، عائشه گفت: یا رسول اللَّه، تو سرور فرزندان آدمى، و فرستاده پروردگار جهانیانى، در برابر این کاسه چرمین مى‌ایستى و سر و ریشت را صاف مى‏کنى؟! حضرت فرمود: اى عایشه، خدا دوست دارد هنگامى که بنده مؤمنش به نزد برادر خود مى‏رود، خود را مرتّب و آراسته کند.

• خوش ‏بویی

از نشانه‏ها و علائم آراستگی انسان، استفاده از عطر و مواد خوشبو کننده است که نشاط فرد و اطرافیان را موجب می‏ گردد؛ امری که در اسلام و سیره نبی مکرم صلوات‏ الله علیه و آله از ارزشی خاص برخوردار است، به گونه‏ای که حتی پرداخت پول زیاد برای خریدن عطر، اسراف محسوب نمی‏گردد.

امام صادق علیه ‏السّلام در این خصوص می‏فرمایند:

«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یُنْفِقُ عَلَى الطِّیبِ أَکْثَرَ مِمَّا یُنْفِقُ عَلَى الطَّعَامِ».^۶

رسول خدا صلّى ‏اللّه علیه و آله بیشتر از مقداری که برای خوراک خرج می‏کردند‏، برای عطر پول می‏دادند.

و بدان حد از عطر استفاده می‌کردند که در شب‌های تاریک، از رایحه خوشی که داشتند، ایشان را می‌شناختند؛

«وَ کَانَ یُعْرَفُ فِی اللَّیْلَهِ الْمُظْلِمَهِ قَبْلَ أَنْ یُرَى بِالطِّیبِ فَیُقَالُ هَذَا النَّبِیُّ ص‏».^۷

در شب تاریک، پیش از آن‏ که مردم آن حضرت را ببینند، از بوی عطر آن حضرت، متوجه حضور آن جناب می‌شدند و می­گفتند این شخص، پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله است.

و عطر دل ‏انگیزشان، به مشام رهگذران می‏ رسید؛

«لَمْ یَمْضِ النَّبِیُّ ص فِی طَرِیقٍ فَیَتْبَعُهُ أَحَدٌ إِلَّا عَرَفَ أَنَّهُ سَلَکَهُ مِنْ طِیبِ عَرَقِهِ».^۸

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله از راهی عبور نمی‏کردند، مگر این ‏که کسانی که از آن ‏جا می‏گذشتند از عطر عرق آن حضرت، متوجه می‏شدند که ایشان از آن محل عبور کرده است.

یک روز در میان از عطر استفاده می‏کردند؛ به ویژه روزهای جمعه و به هنگام رفتن به سوی نماز جمعه. به علی علیه ‏السّلام نیز می‏فرمودند:

«یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالطِّیبِ فِی کُلِّ جُمُعَهٍ فَإِنَّهُ مِنْ سُنَّتِی».^۹

ای على، عطر زدن در روزهاى جمعه را ترک مکن، که همانا از سنّت من است.‏

و این سفارش را از فرشته وحی، جبرئیل نقل می‏کردند:

«قَالَ لِی حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ علیه‌السلام تَطَیَّبْ یَوْماً وَ یَوْماً لَا وَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا تَتْرُکْ لَه».^۱۰

حبیبم جبرئیل علیه ‏السّلام گفت: یک روز عطر بزن و یک روز نزن و در روز جمعه عطر لازم است و آن را ترک مکن.

علاقه حضرت به عطر تا حدی است که اگر کسی آن را تعارف می‌کرد، ردّ نمی‏کردند؛ على علیه ‏السلام در این ‏باره می‏فرمایند:

«أَنَّ النَّبِیَّ صلی‌الله علیه وآله کَانَ لَا یَرُدُّ الطِّیبَ وَ الْحَلْوَاء».^۱۱

پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله عطر و شیرینى را [که به ایشان تعارف مى‌شد] ردّ نمى­کرد.

• مسواک زدن

بهداشت دهان و دندان یکی از اقدامات مهم جهت حفظ سلامتی است؛ امروزه پزشکان، بسیاری از بیماری‏های قلبی را ناشی از شرائط بد دندان‏ها و لثه می‏دانند تا جایی که در آزمایشات مربوط به عمل قلب، اولین اقدام پزشکی اطمینان از سلامت دندان‏هاست.

حال بنگرید به سفارش پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله در ضرورت مسواک به امیرالمؤمنین علیه ‏السلام:

«یَا عَلِیُّ السِّوَاکُ مِنَ السُّنَّهِ وَ مَطْهَرَهٌ لِلْفَمِ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُرْضِی الرَّحْمَنَ وَ یُبَیِّضُ الْأَسْنَانَ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یَشُدُّ اللِّثَهَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِکَه».^۱۲

ای علی مسواک زدن از سنت پیامبران است، دهان را پاک می‌کند و بینایی را تقویت می‌کند و خداى رحمان را خوشنود سازد و دندان‏ها را سفید کند و چرک دندان را ببرد و لثه را محکم کند و خوراک را گوارا می‏نماید و بلغم را می‏برد و حافظه را زیاد کند و به کارهاى نیک به خاطر مسواک چند برابر پاداش داده شود و فرشتگان با آن خوشحال شوند.

و نیز این روایت:

«وَ فِی وَصِیَّهِ النَّبِیِّ صلی‌الله علیه وآله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ وَ إِن‏ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تُقِلَّ مِنْهُ فَافْعَلْ فَإِنَّ کُلَّ صَلَاهٍ تُصَلِّیهَا بِالسِّوَاکِ تَفْضُلُ عَلَى الَّتِی تُصَلِّیهَا بِغَیْرِ سِوَاکٍ أَرْبَعِینَ یَوْما».^۱۳

پیامبر خدا صلّى ‏اللّه علیه و آله به علی علیه ‏السّلام وصیت فرمود: بر تو باد مسواک زدن؛ اگر توانستى که از این کار کم نکنى چنین کن؛ زیرا هر نمازى که با مسواک زدن بخوانى از چهل روز نمازى که بى مسواک بگزارى برتر است.

و یا این روایت:

«أَنَّهُ لَا یَنَامُ إِلَّا وَ السِّوَاکُ عِنْدَ رَأْسِهِ فَإِذَا نَهَضَ بَدَأَ بِالسِّوَاکِ وَ قَالَ ص لَقَدْ أُمِرْتُ بِالسِّوَاکِ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ یُکْتَبَ عَلَی».^۱۴

پیامبر صلّى اللّه علیه و آله نمی‏خوابید مگر آن ‏که مسواک را کنار سرش می‏گذاشت؛ هر وقت بیدار می‌شد ابتدا مسواک می‏زد و می‏فرمود: من به مسواک امر شدم تا جایی که ترسیدم بر من فرض شود.

نکته جالب این ‏جاست که آن حضرت به شیوه و روش مسواک زدن و کیفیت آن نیز توجه دقیق داشته‏اند:

«کَانَ النَّبِیُّ صلی‌الله علیه وآله إِذَا اسْتَاکَ اسْتَاکَ عَرْضاً وَ کَانَ یَسْتَاکُ کُلَّ لَیْلَهٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مَرَّهً قَبْلَ نَوْمِهِ وَ مَرَّهً إِذَا قَامَ مِنْ نَوْمِهِ إِلَى وِرْدِهِ وَ مَرَّهً قَبْلَ خُرُوجِهِ إِلَى صَلَاهِ الصُّبْحِ وَ کَانَ یَسْتَاکُ بِالْأَرَاکِ أَمَرَهُ بِذَلِکَ جَبْرَئِیل».^۱۵

پیامبر خدا صلّى ‏اللّه علیه و آله هرگاه مسواک مى‏زد، از عرض مى‏زد و شبى سه بار مسواک مى‌زد: یک بار پیش از خواب، یک بار وقتى که از خواب براى راز و نیاز بر مى‌خاست و یک بار پیش از آن که براى نماز صبح بیرون رود. آن حضرت به دستور جبرئیل با چوب درخت اراک، مسواک مى‌زد.

• پاکیزگی بدن

رعایت تمیزی و پاکیزگی بدن از دیگر موضوعاتی است که در اسلام مورد توجه قرار گرفته است که دستورات وارده در زمینه طهارت و شستشوی بدن به ویژه غسل‏های واجب و مستحب دلیلی روشن بر این مدعاست. مسأله‏ای که نبی مکرم صلوات ‏الله علیه و آله نسبت به رعایت آن مراقبت کامل داشتند و با آراستگی در اجتماع حاضر می‏گردیدند؛ چنانچه از امیرالمؤمنین علیه ‏السلام نقل شده است:

«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله علیه وآله یُرَجِّلُ شَعْرَهُ وَ أَکْثَرُ مَا کَانَ یُرَجِّلُ شَعْرَهُ بِالْمَاءِ وَ یَقُولُ کَفَى بِالْمَاءِ طِیباً لِلْمُؤْمِن‏«.^۱۶

حضرت رسول صلّى ‏اللّه علیه و آله همواره موهای خود را شانه می‏زدند و بیشتر اوقات آن را با آب صاف می‏کردند و می‌فرمودند: آب، برای پاکیزگی مؤمن کافی است.

و اگر فردی را مشاهده می‏کردند که ظاهری آلوده و کثیف دارد، او را سرزنش نموده و می‏فرمودند: آب که در اختیار داشتی!

شستشوی دهان، استنشاق و بردن آب به داخل بینی، گرفتن ناخن‌ها، کوتاه کردن شارب، زدودن موهای زائد زیر بغل و شرمگاه، شستشوی بدن، نظافت و تمیزی لباس از جمله دستوراتی است که در روایات متعدد نسبت به آن‏ سفارش شده است؛ چنان‏ چه پیامبر صلوات‏ الله علیه و آله نسبت به از بین بردن موهای زائد و گرفتن ناخن ‏ها در هر هفته و کوتاه کردن موی شارب و بلند نکردن موی سر و ریش – بیش از حد معمول و متعارف – توصیه کرده و بدان اهتمام می‏ورزیدند:

«وَ کَانَ صلی‌الله علیه وآله یُقَلِّمُ أَظْفَارَهُ وَ یَقُصُّ شَارِبَهُ- یَوْمَ الْجُمُعَهِ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ إِلَى الصَّلَاه».^۱۷

پیامبر صلی ‏الله علیه و آله روزهای جمعه قبل از حرکت به سوی نماز جمعه، موها و ناخن‏های خویش را کوتاه می‎کردند.

و شستشوی بدن در هر هفته را، حق خدا بر می‏شمردند:

«حقّ للَّه على کلّ مسلم أن یغتسل فی کلّ سبعه أیام یوما یغسل فیه رأسه و جسده».^۱۸

حق خدا بر هر مسلمانى این است که هر هفت روز یک بار غسل کند و سر و تن خود را بشوید.

• رعایت بهداشت در هنگام خوردن و آشامیدن

از امام صادق علیه ‏السلام نقل گردیده است:

«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُعْجِبُهُ أَنْ یَشْرَبَ فِی الْقَدَحِ الشَّامِیِّ وَ یَقُولُ هُوَ مِنْ أَنْظَفِ آنِیَتِکُم».^۱۹

پیامبر اکرم صلّى ‏اللّه علیه و آله دوست‌ داشت‌ از ظروف‌ شامى‌، آب‌ بنوشد و مى‌فرمودند: این‌ ظروف از نظیف‌ترین‌ ظرف‌هاى‌ شماست.

و نیز این نقل که میزان دقت نبی مکرم اسلام را در هنگام خوردن غذا نشان می‏دهد:

«و کان إذا أکل الخبز و اللّحم خاصّه غسل یدیه غسلا جیّدا ثمّ یمسح بفضل الماء على وجهه و کان یشرب فی ثلاث دفعات، له فیها ثلاث تسمیات و فی أواخرها ثلاث تحمیدات و کان یمصّ الماء مصّا و لا یعبّ عبّا، و ربما کان یشرب فی نفس واحد حتّى یفرغ و لا یتنفّس فی الإناء بل ینحرف عنه«.^۲۰

پیامبر اکرم صلّى ‏اللّه علیه و آله مخصوصاً زمان میل کردن گوشت و نان، به طور کامل دو دست خود را می‌شست، سپس با آبی که در دست‏شان مانده بود، به صورت مبارک خویش دست می‏کشید؛ و هنگامی که آب میل می‏کرد به سه نفس می‏آشامید و در هرنفس، در آغاز بسم ­اللَّه و در پایان الحمدللَّه می‌گفت. پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله آب را نمی‏بلعید، بلکه می‏مکید. گاهی نیز با یک‌ نفس‌ مى‌نوشید، اما در ظرف آب نفس نمی‏کشید، بلکه هروقت می‏خواست نفس بکشد، آن را از دهان دور نگه می‏داشت.

از انس نیز نقل شده است:

«وَ کَانَ صلی‌الله علیه وآله یَغْسِلُ یَدَیْهِ مِنَ الطَّعَامِ حَتَّى یُنَقِّیَهُمَا فَلَا یُوجَدَ لِمَا أَکَلَ رِیح».^۲۱

پیامبر اکرم صلّى ‏اللّه علیه و آله هنگامی که غذا می‌خورد، دو دست خود را به گونه‏ای می‏شست که حتی بوی غذا از دستش برطرف می‏شد.

• پاکیزگی محیط زیست

توجه اسلام به حقوق مردم موجب گردیده است نسبت به پاکیزگی محیط زیست و پرهیز از آلودگی مراکز عمومی که محل رفت و آمد افراد مختلف می‏باشد، با سفارشات متعددی روبرو باشیم که خود دلیل دیگری بر جایگاه بهداشت و نظافت در دین الهی می‏باشد.

از امیرالمؤمنین علی علیه ‎السلام نقل گردیده است:

«نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله علیه وآله … أَنْ یَبُولَ أَحَدُکُمْ فِی الْمَاءِ الرَّاکِدِ فَإِنَّهُ مِنْهُ یَکُونُ ذَهَابُ الْعَقْل».^۲۲

پیامبر صلّى ‏اللّه علیه و آله از بول کردن در آب راکد نهی کرد، چرا که عقل را زایل می‏کند.

و نیز این روایت:

«لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَغَوِّطَ فِی ظِلِّ النُّزَّلِ».^۲۳

خدا لعنت کند کسی را که در سایه (درخت یا بنای) محل استراحت کاروان‌ها قضای حاجت کند.

امام سجاد علیه‏ السّلام در همین زمینه به مردی که از ایشان پرسیده بود: افراد غریب و ناآشنا به شهر، کجا تطهیر نمایند؟ فرمودند:

«یَتَّقُونَ شُطُوطَ الْأَنْهَارِ وَ الطُّرُقَ النَّافِذَهَ وَ تَحْتَ الْأَشْجَارِ الْمُثْمِرَهِ وَ مَوَاضِعَ اللَّعْنِ فَقِیلَ لَهُ وَ أَیْنَ مَوَاضِعُ اللَّعْنِ قَالَ أَبْوَابُ الدُّور».^۲۴

از کرانه‏های رودها و راه‏های پررفت و آمد و زیر درختان میوه و مکان‌های لعن خودداری شود. به‏ حضرت گفته شد: مکان‏های لعن کجا است؟ حضرت فرمود: درب منازل.

رسول خدا صلّى ‏اللّه علیه و آله در صحنه اجتماع تا بدان حد مراقب حفظ بهداشت و حق مردم بودند که حتی به هنگام عطسه، دست‏ و یا لباس‏شان را جلوی دهان مبارک می‏گرفتند:

«کان رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم إذا عطس غضّ صوته و استتر بثوبه أو یده».^۲۵

رسول خدا صلّى ‏اللّه علیه و آله هنگامی که عطسه می‌کردند، صدایشان را پایین می­آوردند، و با دست یا لباس ‏ می‌پوشانیدند.

1. نهج الفصاحه، ص۲۹۶، ح۷۰۳
2. بحار الأنوار، ج‏۷۳، ص۲۳۹
3. مکارم الأخلاق، ص۳۴
4. وسائل الشیعه، ج‏۵، ص۱۱
5. بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۰۷
6. بحار الأنوار، ج‏۱۶، ص۲۴۸
7. بحار الأنوار، ج‏۱۶، ص۲۴۸
8. بحار الأنوار، ج‏۱۶، ص۱۷۲
9. مکارم الأخلاق، ص۴۳
10. الکافی، ج‏۶، ص۵۱۱
11. الکافی، ج‏۶، ص۵۱۳
12. وسائل الشیعه، ج‏۲، ص۹
13. مکارم الأخلاق، ص۵۰
14. بحار الأنوار، ج‏۷۳، ص۲۰۲
15. بحار الأنوار، ج‏۷۳، ص۱۳۵
16. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۱، ص۴۰۸
17. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۶، ص۴۶
18. نهج الفصاحه، ص۴۴۸
19. المحاسن، ج‏۲، ص۵۷۷
20. المحجه البیضاء، ج۴، ص۱۳۹
21. بحار الأنوار، ج‏۱۶، ص۲۴۶
22. مکارم الأخلاق، ص۴۲۴
23. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص۲۵
24. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص۲۵
25. محجه البیضاء، ج۴، ص۳۹۵

 

نویسنده: سیدعلی شاهچراغی

منبع:پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه پژوهشی بیت‌الهدی