بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
پیامبر اعظم(ص) در اشعار جامی
نویسنده: مهدی سلطانی
منبع: بشارت ۱۳۸۶ شماره ۵۹
شعرا پس از حمد و ثنای خداوند، درود بر پیامبر و خاندانش و ستایش وجود شریف آن بزرگوار این معنا را در کلام شعری خویش جاری می‌گردانند.
نورالدین عبدالرحمان جامی نیز یکی از این شاعران است که در ابتدای هر بخش از بخش‌های سه گانه دیوان خود و در ابتدای مثنوی‌هایش شخصیت پیامبر اعظم(ص)را بارها با کلمات شیرین و رسایش ستایش نموده و در قصیده‌ای نغز معجزات آن اسوه حسنه را نمایش داده است.
در این نوشتار به چند نمونه از اشعار او در شأن پیامبر اعظم(ص) اشاره می‌نماییم و بهره‌گیری‌های او از آیات قرآنی که در وصف آن حضرت نازل گردیده را نیز ذکر می‌کنیم.
ای مظهر حسن لایزالی مرآت جمال ذوالجلالی
در شأن کمال توست نازل آیات مکارم و معالی
رویت «طرف من النّهار»است زلفت «زلف من اللّیالـی»۱
جامی با تعبیرات زیبا در ادبیات فوق، پیامبر(ص) را مظهر و آینه زیبایی و جمال پروردگار شمرده و سفیدی چهره و سیاهی زلف آن حضرت را چونان بخشی از شب و روز به تصویر کشیده است.
او همچنین با وام گیری از آیه قرآنی «و أقم الصّلاه طرفی النّهار و زلفاً من اللّیل».(سوره هود،آیه ۱۱۴) کلمات «طرف و زلف» را که به ترتیب به معنای «سو، بخش و قسمت» می‌باشند استخدام کرده و سیمای نورانی و موهای مشکین پیامبر اعظم(ص) را ترسیم کرده است. او این بهره‌گیری‌ها را از آیات ۲۷ و ۷۸ سوره الرحمن نیز اقتباس نموده است.
لیله القدر زمویت تاری وحی منزل ز لبت گفتاری
طرّه‌ات سور همه سوداه انتخابی زحروفش طاه
«قاب قوسین» عیان ز ابرویت نقش «حم» خم گیسویت۲
آیات مورد استفاده جامی در این ابیات،آیات ابتدایی سوره‌های غافر، فصّلت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف، که در آغاز آنها «حم» قرار دارد و همچنین آیات «طه.ما أنزلنا علیک القرآن لتشقی».(سوره طه، آیات ۱ ـ۲)، «فکان قاب قوسین أو أدنی».(سوره نجم، آیه ۹) می‌باشد.
پیوسته از تشدّد او مدّعی دین خم گشته زیر ارّه چو دال مشدّد است
در این بیت، پیامبر اعظم(ص) را چنین توصیف فرموده که او بر دوستان و یاران، مهربان و بر کفّار و دشمنان سخت‌گیر است. دشمنان و بدخواهانش از سختی و تشدّد او چون «د» که در زیر ارّه تشدید خم گشته به سختی افتاده‌اند.
جامی این تصویرگری و توصیف زیبا را که در آن شدّت و سختی مورد نظر با دال مشدّد متناسب گردیده و در تشبیهی مرکّب، صحنه‌ای به یاد ماندنی و مؤثر را در ذهن القا نموده، با بهره‌گیری از آیه: «محمد رسول اللّه والذین معه و أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم». (سوره فتح، آیه ۲۹) ارائه نموده است.
۱. جامی، دیوان اشعار، ج ۱، ص ۷۹۹.
۲. جامی، مثنوی هفت اورنگ، ج ۱، ص۵۶۵.
۳. جامی، دیوان اشعار، ج ۱، ص ۴۷.