روزه در سیره نبوی
روزه در اسلام به معنای عملی است که انسان برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند خودداری نماید. روزه در نگاه رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارای جایگاه بسیار بالایی بوده و آن حضرت تأکید زیادی بر روزه‌داری و کیفیت روزه‌داری داشتند.
۱ – مقدمه
خداوند در قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَه حَسَنَه؛۱
برای شما در رسول‌خدا نمونه و سرمشق نیکویی برای پیروی است برای آن کسی که به خدا و آخرت امیدوار است و بسیار خدا را یاد می‌کند.»
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در طول تاریخ بزرگترین سرمشق بشریت بوده است، زیرا پیش از این که با گفتار خود مربی و راهنمای مردم باشد، با رفتار شخصی خویش بهترین تربیت کننده و راهبر بود.
شخصیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نمونه‌ای برای یک روزگار، یک نسل، یک ملت، یک مذهب و یک مکان خاص نمی‌باشد، بلکه یک سمبل جهانی و همیشگی برای تمام مردم در همه زمان‌هاست.
مرحوم کلینی از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل کرده است که چون ماه رمضان نزدیک شد و سه روز از شعبان مانده بود بلال به دستور رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مردم را جمع کرد و آن حضرت بر آنان خطبه خواند و آمدن رمضان و فضائل آن را بیان فرمود.۲
به این طریق با ورود ماه رمضان در سال دوم هجرت مسلمانان ماه پرهیز، ماه رحمت، مغفرت و صیام آن را آغاز کردند که تا قیام قیامت عمل واجب و عمومی گردید، روزه در امت‌های قبل نیز بوده و اختصاص به اسلام ندارد، چنان که در کلام الله آمده:
کتب علیکم الصیام کما کتب علی‌الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛۳
روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما (بودند) مقرر شده بود، باشد که پرهیزگاری کنید».
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دو مؤذن داشت که اذان می‌گفتند یکی عبدالله بن‌ام مکتوم که نابینا بود و دیگری بلال حبشی، عبدالله قبل از صبح اذان می‌گفت و بلال بعد از صبح، رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده بود: هر وقت صدای ابن ام‌مکتوم را شنیدید بخورید و بیاشامید و هر وقت صدای بلال را شنیدید امساک نمایید چنان که این مطلب را امام صادق (علیه‌السّلام) از آن حضرت نقل فرموده است.۴
۳ – روزه
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آغاز بعثت آن قدر پی در پی روزه می‌گرفت که می‌گفتند دیگر افطار نمی‌کند. سپس آن قدر افطار می‌کرد که می‌گفتند دیگر روزه نمی‌گیرد. آنگاه از این روش دست برداشت و یک روز در میان روزه می‌گرفت که روزه حضرت داود (علیه‌السّلام) باشد. سپس آن را ترک کرد و سه روز ایام البیض (سیزده و چهارده و پانزدهم هر ماه) را روزه می‌گرفت و سرانجام از آن هم صرف نظر کرد و سه روز را در دهه‌های ماه پخش کرد: پنجشنبه دهه اول و چهارشنبه دهه دوم و پنجشنبه دهه سوم و تا زنده بود این روش را ادامه داد.۵
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ماه شعبان و ماه رمضان و سه روز از هر ماه، پنجشنبه اوّل، و چهارشنبه وسط، و پنجشنبه آخر ماه را روزه می‌داشت.۶
امام صادق (علیه‌السّلام) فرموده‌اند: رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دهه آخر رمضان را در مسجد معتکف می‌شد.
همچنین فرموده‌اند: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چون دهه آخر رمضان فرا می‌رسید کمر می‌بست و از بانوان دوری می‌جست و شب‌ها را احیا می‌کرد و همه وقت خود را برای عبادت فارغ می‌ساخت.۷
۳.۱ – روزه واقعی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زنی را مشاهده کرد در حالی که روزه بود به کنیز خود دشنام می‌داد، سپس رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) غذایی طلبید و به آن زن گفت: بخور. عرض کرد: روزه هستم!
فرمود: چگونه روزه‌ای در حالی که به کنیزت دشنام داده‌ای؟! چه کم هستند روزه‌داران و چه بسیار گرسنگی کشندگان روزه فقط خودداری از خوردن و نوشیدن نیست!۸.
۴ – اهمیت روزه در گفتار پیامبر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود:
ای جابر، این ماه مبارک رمضان است، هر کس روز آن را روزه بدارد، و قسمتی از شب آن را به عبادت بایستد، و شکم و خواهش‌های نفس خود را از حرام باز دارد، و زبان خود را نگاه‌دارد، از گناهان پاک و مبرا می‌شود، مثل بیرون رفتن از این ماه.
جابر عرض کرد: ای رسول‌خدا چه نیکوست این سخن که فرمودی!
فرمود: و چه سخت است این شرط‌هایی که نمودم.۹
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وقت افطار می‌گفت: «اللهّم لک صمنا، و علی رزقک افطرنا، فتقبّل منّا، بار خدایا برای تو روزه داشتیم، و از روزی تو افطار کردیم، پس آن را از ما بپذیر و قبول فرما. و در پی آن می‌فرمود: تشنگی به سر آمد و رگ پی آب گرفت، و اجر و پاداش آن باقی است.۱۰
۴.۱ – روزه‌دار دائمی
روزی رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به یاران خود فرمود: کدام یک از شما تمام روزها را روزه می‌دارید؟ سلمان گفت: یا رسول‌اللَّه، یکی از حاضران گفت: ای سلمان، اکثر روزها تو را دیده‌ام که غذا می‌خوری! سلمان گفت: چنان نیست که تو گمان کرده‌ای، من در هر ماه سه روز آن را روزه می‌گیرم، و خدا فرموده: «هر که یک عمل خوبی انجام دهد ده برابر آن ثواب داده می‌شود.» و از طرفی هم روزه ماه شعبان را به ماه رمضان وصل می‌کنم، و هر که چنین کند ثواب روزه تمام دهر را دارد. رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آن مرد فرمود: کجا دیگر با مثل لقمان حکیم برخورد خواهی کرد؟ آنچه خواهی از او بپرس که تو را پاسخ خواهد داد.۱۱
۴.۲ – ابواب خیر
معاذ بن جبل گوید: در جنگ تبوک، بر اثر گرمای شدید مردم هر یک به گوشه‌ای می‌رفتند. من که در کنار پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودم عرضه داشتم: ای رسول‌خدا مرا به کاری راهنمایی فرما که به بهشتم رساند و از دوزخم وارهاند. حضرت فرمودند: از چیزی بزرگ پرسیدی، ولی در عین حال اگر خدا بخواهد هر دشواری را آسان خواهد کرد‌ای معاذ! خدای را بپرست و هیچ چیز را شریک او قرار مده، نماز را به پا دار و زکات واجب را بپرداز و ماه رمضان روزه بدار، اینک اگر بخواهی، از ابواب خیر به تو خبر خواهم داد. عرض کردم: آری ای پیامبر‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ! آنگاه فرمود: روزه سپر آتش دوزخ است و صدقه معاصی را فرو می‌پوشد و شب زنده‌داری مرد در عبادت پروردگار، موجب رضایت حضرت حق است.۱۲
۵ – پاداش روزه‌دار
امام حسن (علیه‌السّلام) فرمود: جمعی از یهودیان به محضر رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند…(بعد از سوال و پرسش از رسول‌خدا و شنیدن جواب) سخنگوی یهودیان عرض کرد: پاداش روزه‌دار در این ماه (ماه مبارک رمضان) چیست؟ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: هیچ مومنی نیست که این ماه را به خاطر خدا روزه بدارد جز آنکه خداوند هفت چیز به وی اعطا نماید: یکم حرام را از جسد وی دور سازد، دوم او را به رحمت خویش نزدیک سازد، سوم دشواری‌های هنگام موت را بر او آسان گرداند، چهارم روزه را مایه امان از گرسنگی و تشنگی قیامت وی قرار دهد، پنجم برائت از آتش رابه او عطا کند، ششم از غذاهای بهشت نصیب وی گرداند، هفتم روزه را مایه عفو خطای پدرش، آدم قرار دهد.۱۳
۶ – درباره روزه پیامبر
امّ‌سلمه گفته است: ندیدم رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دو ماه پیاپی را روزه بدارد جز ماه شعبان و ماه رمضان را.
همچنین از عائشه نقل شده است: ندیدم رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در هیچ ماهی بیش از ماه شعبان روزه بدارد، بیشتر ماه شعبان بلکه تمام آن را روزه بود و «عبدالله» گفته است: رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سه روز اوّل هر ماه را روزه می‌داشت و کمتر جمعه‌ای بود که روزه نباشد و ابوهریره گفته است: رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند روز دوشنبه و پنجشنبه اعمال (به پیشگاه الهی) عرضه می‌شود و دوست دارم عمل من در حالی که روزه‌دار هستم عرضه شود.
از «عائشه» و «امّ‌سلمه» سؤال شد: کدام عمل (عبادت) نزد رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پسندیده‌تر بود؟
گفتند: آنچه بر آن مداومت شود هر چند کم باشد.۱۴
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: جنگ بدر در ماه رمضان (سال دوم هجرت) اتفاق افتاد، به این جهت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آن سال در مسجد معتکف نشد، اما سال بعد، آن حضرت دو دهه اعتکاف کرد: یک دهه برای همان سال، و دهه دیگر برای قضاء اعتکاف سال قبل.۱۵
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هر گاه چیزی او را اندوهگین می‌ساخت با روزه گرفتن و نماز خواندن بر دفع آن یاری می‌جست.۱۶
۷ – پانویس
- احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱
- شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۶۷
- مریم/سوره۱۹، آیه۲۶
- شیخ حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم موسسه آلالبیت ۱۴۱۴، ج۵، ص۳۸۹
- شیخ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، منشورات رضی، چ ششم، ۱۳۹۳، ص۱۳۸
- شیخ حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم موسسه آلالبیت ۱۴۱۴، ج۱۰، ص۴۲۳
- شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کاقی، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹، ج۴، ص۱۵۵
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق سیدحسن خرسان، قم دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۱۹۴
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضرالفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۹۸
- سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور، جده نشردار المعرفه، ج۱، ص۱۳۸
- شیخ حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم موسسه آلالبیت ۱۴۱۴، ج۱۰، ص۴۲۱-۴۲۲
- سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور، جده نشردار المعرفه، ج۵، ص۱۷۶
- شیخ حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم موسسه آلالبیت ۱۴۱۴، ج۱۰، ص۱۷۲
- موسوی گرمارودی، ابوالفضل، به نقل از کتاب سیمای آفتاب، انتشارات دلیل ما، ص۴۵
- شیخ حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم موسسه آلالبیت ۱۴۱۴، ج۱۰، ص۵۳۳-۵۳۴
- شیخ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، موسسه اعلمی، ج۱، ص۱۹۴
منبع: ویکی فقه